Trong khóa học tập tại Đại học Uppsala - một trong những trường hàng đầu Thụy Điển và thế giới - với chủ đề “Mô hình nhà nước phúc lợi, chính sách an sinh xã hội và chăm sóc sức khỏe cộng đồng”, chúng tôi có một buổi học do GS Joakim Palme đứng lớp. 

Nội dung cơ bản là về những thách thức của một xã hội già hóa, mà Thụy Điển là một trong số những quốc gia sớm phải đối mặt, có những thành công đáng ghi nhận nhưng cũng vấp phải không ít thất bại.

Ngoài giờ học, tôi tranh thủ trao đổi và ông vui vẻ nhận lời. Tôi nhắc lại chuyện người dân Việt Nam rất cảm kích, biết ơn vì những đóng góp của bố ông trong việc chỉ trích lên án gay gắt Hoa Kỳ về chiến tranh Việt Nam; điển hình là việc tham gia cuộc tuần hành phản đối Mỹ can thiệp vào chiến tranh Việt Nam khi ông Olof Palme còn là Bộ trưởng Bộ Giáo dục (ngày 21-2-1968) và việc đọc diễn văn trên Đài phát thanh quốc gia Thụy Điển, so sánh việc Mỹ ném bom Hà Nội với một số hành động tàn bạo trong lịch sử (ngày 23-12-1972) khiến phe đối lập ở Thụy Điển chỉ trích và Mỹ triệu hồi đại sứ ở Thụy Điển về nước, “đóng băng” quan hệ ngoại giao với Thụy Điển... 

GS Joakim Palme cảm ơn và nói ngắn gọn rằng: “Việt Nam là quốc gia cực kỳ thú vị trong quá trình đấu tranh giành độc lập, tự do. Bố tôi là người được đào tạo để trở thành luật sư, nên quan tâm đến luật pháp quốc tế. Ông nhiệt tình tham gia phản đối vũ trang trên thế giới, trong đó có chiến tranh Việt Nam”.

GS Joakim Palme cho rằng, ông có và cũng không chịu sự ảnh hưởng từ bố ông trong việc định hướng nghề nghiệp, và “chính bố tôi bảo tôi tự chọn con đường của bản thân”. Và ông quyết tâm theo đuổi sự nghiệp nghiên cứu khoa học chính trị, nghiên cứu về nhà nước, trong đó có nhà nước phúc lợi, tập trung vào vấn đề già hóa dân số. Ông cho rằng, điều căn bản là cần phải hiểu, nắm chắc về sự thay đổi cấu trúc độ tuổi của xã hội, từ đó đặt ra những yêu cầu thay đổi về chính sách xã hội, đáp ứng sự chuyển dịch đó.

“Cấu trúc về tuổi tác của dân số mỗi quốc gia, mỗi vùng, địa phương là điều có thể dự báo được. Đó là một trong những yếu tố xã hội mà chúng ta có thể nắm chắc, từ đó có thể dự đoán được cấu trúc của dân số trong vài thập niên tới - điều rất quan trọng đối với chính phủ để xử lý vấn đề già hóa dân số. Việt Nam đang phải đối diện vấn đề đó, các bạn có thể tham khảo những bài học sai lầm trong chính sách của Thụy Điển khi giải quyết vấn đề già hóa dân số để phòng tránh”, GS Joakim Palme cho biết. 

Trong bối cảnh thế giới đang quan tâm đến xung đột, chiến tranh, chiến tranh thương mại, các vấn đề toàn cầu..., vấn đề già hóa dân số rất dễ bị lãng quên, bởi nó diễn ra âm thầm, từ từ, nhưng khi khủng hoảng xảy ra là điều hết sức đáng quan ngại. 

Vì vậy, theo GS Joakim Palme, “cần có chiến lược, cải cách về mặt chính sách từ sớm để giải quyết, nếu không, trong tương lai những chính sách kinh tế tác động đến các đối tượng trong xã hội, nhất là các nhóm được quan tâm mà không được hưởng chính sách phúc lợi xã hội, sẽ bị hủy hoại”.

Tại Thụy Điển, ngay từ thập niên 30 của thế kỷ XX đã phải đối mặt với tình trạng già hóa dân số cục bộ, khi người trẻ chuyển vào thành phố, để lại cha mẹ già ở những vùng nông thôn. Trong bối cảnh suy thoái kinh tế toàn cầu, Thụy Điển và một số quốc gia khác sử dụng công cụ nhà nước như một giải pháp chống lại già hóa dân số. 

Để đối phó với già hóa dân số, các nhà nghiên cứu Thụy Điển nghiên cứu và phát hiện ra rằng, bình đẳng giới là đòn bẩy cho nền kinh tế, khi phụ nữ tham gia vào thị trường lao động, có điều kiện phát triển kinh tế mà vẫn chăm lo cho gia đình một cách hợp lý. 

Vì thế, ngày càng nhiều thể chế, chính sách liên quan đến vấn đề này được Thụy Điển ban hành, nhất là việc hỗ trợ phụ nữ học tập, tham gia thị trường lao động, ưu đãi thuế... 

Vấn đề quan trọng rút ra là, chính sách phát triển kinh tế và xã hội phải đồng bộ, đi cùng với nhau. Phải nghiên cứu khía cạnh kinh tế của các vấn đề xã hội, đồng thời phải nhìn thấy khía cạnh xã hội của sự phát triển kinh tế, để có sự cân bằng, hài hòa khi ban hành chính sách.

Vấn đề khác, khi số lượng người già trong xã hội chiếm tỷ lệ ngày càng cao hơn, làm thế nào để bảo đảm quyền công dân mà vẫn kiểm soát được chi phí cho các đối tượng hưởng phúc lợi, nhất là lương hưu, chăm sóc y tế? Việc mở rộng nguồn thu thuế, cả đối tượng lẫn loại hình, là giải pháp được đưa ra, áp dụng thành công tại Thụy Điển. 

Nhưng, làm thế nào để đất nước phát triển bền vững trong bối cảnh già hóa dân số, khi số người tham gia thị trường lao động ít hơn trong khi chi phí cho lương hưu, chăm sóc y tế cho người già,... đều lớn hơn? 

Theo GS Joakim Palme, điều hết sức quan trọng là việc nghiên cứu, ban hành chính sách, tập trung tăng tỷ lệ sinh, đầu tư cho giáo dục, tăng nguồn cung cấp lao động cho xã hội, nâng cao độ tuổi nghỉ hưu, khuyến khích người già đi làm... 

“Cho dù có làm gì với chính sách lương hưu, chăm sóc y tế cũng không bao giờ thành công, nếu không tăng được tỷ lệ sinh, đầu tư, tạo cơ hội cho nhiều người tham gia thị trường lao động để tăng nguồn thu từ thuế để chi trả cho các chính sách khác, nhất là với người cao tuổi”, GS Joakim Palme khẳng định và cho rằng, “toàn bộ nội dung xây dựng chính sách xã hội phải liên quan chặt chẽ đến việc bảo đảm, duy trì và phát triển nguồn thu từ thuế, lệ phí”.

Về gợi ý chính sách cho Việt Nam trong việc giải quyết vấn đề già hóa dân số, tránh tình trạng “chưa giàu đã già”, GS Joakim Palme cho rằng: “điều rất hay là Việt Nam luôn tìm cách thay đổi nhằm tìm ra những giải pháp hợp tình, hợp lý trong những bối cảnh cụ thể. Tuy nhiên, trên thế giới cũng không có giải pháp nào hoàn hảo cả, nhất là với già hóa dân số. Tôi rất hy vọng Việt Nam sẽ lựa chọn được con đường riêng của mình”./.