1. Người ngước mặt đọc bức hoành phi Ân Trạch Lưu và đôi câu đối:

“Cổ Nghĩa, điện đường Dương Công khởi xướng công đức trọng.

Đa Giá quý nhân Trần Lê cúng tiến ý tâm thành”.

Ra cửa đền, nhiều cháu thiếu nhi vây quanh Bác, Bác hỏi có cháu nào biết chữ? Khi cháu Nguyễn Đăng Minh trả lời: “Cháu biết ạ”, Bác xoa đầu cháu Minh và căn dặn: “Cháu đã biết chữ thì phải dạy cho các bạn chưa biết chữ nhé”. 

Lời căn dặn này không chỉ là một lời dặn dò đơn thuần, mà còn thể hiện tư tưởng lớn của Bác về việc phát huy tinh thần tương thân, tương ái, đoàn kết, người biết chữ giúp người không biết chữ, cùng nhau tiến bộ, coi trọng việc học, xóa nạn mù chữ. 

Bác luôn coi đây là một trong những nhiệm vụ quan trọng của cách mạng để nâng cao dân trí, phát triển đất nước. Câu chuyện này đã truyền cảm hứng, minh chứng cho tấm lòng vĩ đại của Bác Hồ đối với sự nghiệp giáo dục và thế hệ tương lai của đất nước.

Cũng tại đây, Bác còn nhắc nhở chính quyền địa phương xã Nhượng Lão bấy giờ phải chuyển máy in tiền vào trong hang đá và chuyển nơi họp chợ đi nơi khác để phòng máy bay giặc Pháp bắn phá. Sau khi nói chuyện với các cháu thiếu nhi và nhắc nhở chính quyền, Người tiếp tục chuyến công tác về Quốc Oai. Khi Người rời Đầm Đa và đền Đốc Năm, ngay ngày hôm sau, máy bay Pháp đã đến ném bom làm chợ Đầm Đa tan hoang và ngôi đền Đốc Năm sụp đổ.

Việc Bác Hồ đến thăm chợ Đầm Đa và nói chuyện với các cháu thiếu nhi, nhắc nhở chính quyền, thăm nơi thờ tự của nhân dân thể hiện tình cảm sâu sắc, sự gắn bó mật thiết của Bác với nhân dân trong bối cảnh chiến tranh khốc liệt. Người cũng đưa ra những lời khuyên thiết thực về việc phòng máy bay và sơ tán tài sản khi cần thiết cho nhân dân. 

Điều này cho thấy khả năng dự đoán tình hình chiến sự và đưa ra sự chỉ đạo kịp thời, chính xác của Người, giúp giảm thiệt hại và bảo vệ lực lượng kháng chiến trong hoàn cảnh “nước sôi lửa bỏng” của buổi đầu kháng chiến. Đó cũng là khả năng tư duy tiên tri và tầm nhìn chiến lược của Bác.

Với sự hiện diện và những lời chỉ dạy cụ thể, dễ hiểu, Bác Hồ đã tiếp thêm sức mạnh, củng cố niềm tin, ý chí quyết tâm cho nhân dân và cán bộ địa phương, tạo động lực để vượt qua khó khăn, đóng góp vào thắng lợi chung của cuộc kháng chiến.

2. Đền Đốc Năm trở thành phế tích từ sau đêm đánh phá ấy của giặc Pháp. Đồ thờ tự không còn lại thứ gì ngoài 2 tấm bia đá. Một tấm do có thời gian nhân dân dùng làm bàn kê để đập lúa của hợp tác xã nông nghiệp, nên toàn bộ chữ khắc trên bia không thể đọc được nữa. Một tấm bị vỡ làm nhiều mảnh, nay còn 3 mảnh.

Năm 2012, nhân dân làng Cổ Nghĩa đã chung tay xây dựng lại đền Đốc Năm như hiện nay để duy trì việc thờ phụng thần linh như truyền thống, đồng thời lấy ngày mùng 1-2 âm lịch hằng năm là ngày lễ trọng của đền để tưởng nhớ Bác Hồ về thăm đền năm 1947. Đặc biệt, năm 2025, chính quyền địa phương đã dựng bia kỷ niệm ngay trong sân đền để ghi dấu chân Người từng để lại nơi đây sau 78 năm trước.

Bia có tên là “Cổ Nghĩa thạch bi văn ký”, nghĩa là bia đá ghi chép làng Cổ Nghĩa. Nội dung tóm tắt ghi trong bia: công trình được dựng xuất phát từ tâm nguyện của Dương Quý Công - một nhân sĩ bản xã, người đã chủ động hiệp thương với chính quyền và cộng đồng bản ấp để tiến hành xây dựng một điện sở khang trang, đáp ứng nhu cầu tín ngưỡng của người dân. Đây không chỉ là một công trình kiến trúc đơn thuần mà còn là biểu tượng của sự đồng lòng, đoàn kết trong cộng đồng.

Bia còn ghi tên các cá nhân đã phát tâm công đức, đóng góp công sức, vật chất cho việc xây dựng. Những người này không phải là người địa phương mà đến từ tổng Đa Giá, huyện Gia Khánh. Hai người được vinh danh ghi trong bia là Trần môn thất Phạm Quý Thi, húy là Ảnh Lợi và Lê môn thứ thất Trần Quý Thị, húy là Ảnh. Bia được lập vào niên hiệu Bảo Đại thập niên năm Bính Tý (1936).

Tấm bia “Cổ Nghĩa thạch bi văn ký” không chỉ là một văn bia hành chính ghi nhận sự kiện xây dựng đền, mà còn là một minh chứng sống động cho đời sống, tinh thần, văn hóa, xã hội Việt Nam vào những năm đầu thế kỷ XX. Bia phản ánh tinh thần cộng đồng, lòng hảo tâm và sự trân trọng giá trị truyền thống, góp phần làm phong phú thêm kho tàng tư liệu lịch sử của vùng đất này - nơi từng in dấu chân, sự hiện diện cũng như những lời chỉ dẫn của Bác Hồ vào những ngày đầu Chính phủ Việt Nam dân chủ cộng hòa ra đời. 

Đền Đốc Năm thực sự là một địa chỉ đỏ cần được khẳng định để trở thành di tích văn hóa lịch sử dưới cả 2 loại hình di sản vật thể và phi vật thể cho con cháu muôn đời sau chiêm ngưỡng, kính bái.

Chính quyền và nhân dân làng Cổ Nghĩa xưa, nay là thôn Đầm Đa, xã An Nghĩa, tỉnh Phú Thọ, đang có kế hoạch xây dựng đề án trình các cấp thẩm quyền phê duyệt và cho phép được phục dựng lại nơi thờ Chủ tịch Hồ Chí Minh./.