Nghe chuyện người Việt Nam ta đang hướng dẫn nông dân Angola, hỗ trợ người Cuba cấy trồng lúa nước, tôi chợt nhớ những vần thơ trong bài “Từ Minh Nông nghĩ về cây lúa”: “Các Vua Hùng gieo nắm thóc nơi này/ thủa dựng nước vua tôi cùng cày cấy/ làng Minh Nông có tên từ thủa ấy/ hạt lúa xưa để giống đến bây giờ”.

Nhà thơ Kim Dũng cho biết, tứ thơ trên được hình thành khi ông tìm hiểu truyền thuyết vùng Đất Tổ. Làng Minh Nông (Việt Trì, Phú Thọ) nằm ven sông Hồng, ngày xưa là nơi các Vua Hùng trực tiếp xuống ruộng cày bừa, dạy dân cấy lúa. Chỗ ấy gọi là tịch điền (ruộng nhà vua tự giẫm chân xuống). 

Mùa xuân hằng năm, lễ hội tịch điền được tổ chức để tri ân công đức tổ tiên và cầu mong cho mùa màng tươi tốt. Điều này cũng cho thấy, nền văn minh châu thổ sông Hồng khởi nguồn từ cây lúa nước.

Biểu tượng của Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á (ASEAN) là hình bó lúa nước gồm 10 thân lúa buộc chặt vào nhau, tượng trưng cho 10 quốc gia thành viên trong khu vực. Hình ảnh này tượng trưng cho tình bạn gắn kết bền chặt, sự đoàn kết hữu nghị hợp tác khu vực Đông Nam Á, trong đó có những nước nền nông nghiệp gắn liền với cây lúa nước như Việt Nam.

Giáo sư người Mỹ Keith Weller Taylor nghiên cứu văn hóa Hán - Việt tại Khoa châu Á học, Đại học Cornell. Ông giảng dạy tại Hoa Kỳ, Nhật Bản và Singapore. Mở đầu cuốn sách “Việt Nam thời dựng nước” (Nhà xuất bản Dân Trí, năm 2020), Giáo sư Taylor viết: “là một quân nhân Mỹ từng tham gia chiến tranh ở Việt Nam, tôi không khỏi ấn tượng với trí thông minh và ý chí kiên cường của người Việt Nam ở bên kia chiến tuyến và tôi tự hỏi: dân tộc này xuất phát từ đâu? Cuốn sách này là câu trả lời, nó được mở rộng từ luận án tiến sĩ của tôi tại Đại học Michigan”.

Theo cuốn sách trên của Giáo sư Taylor, nền văn hóa Đông Sơn của Việt Nam đã phát triển rực rỡ vào khoảng thế kỷ VII Trước công nguyên. Trên mặt trống đồng Đông Sơn chạm khắc hoa văn hình chiến thuyền, chim biển, các sinh vật lưỡng cư..., phản ánh nền văn hóa biển vùng Đông Nam Á, khác với các xứ sở lục địa. 

Quyền lực tối cao đến từ biển. Lạc Long Quân thuộc về thủy giới, tự xưng thuộc về giống rồng. Con cháu của thủy tổ Lạc Long Quân là các Vua Hùng đã dạy dân cấy lúa nước, xây đắp bờ cõi nước Nam phồn thịnh.

Như vậy, từ thuở sơ khai đã xác lập vững chắc và kiên cường duy trì bản sắc rõ nét của một dân tộc ở phương Nam. Các triều đại phương Bắc xâm phạm và đặt ách cai trị vào một quốc gia đã có từ trước. 

Vì vậy, dù cho cả nghìn năm Bắc thuộc, người phương Nam vẫn có tiếng nói riêng, văn hóa riêng và không thể bị đồng hóa với phương Bắc. Dân tộc Việt Nam trường tồn là vì có bản sắc riêng, đó là nhận định của Giáo sư Taylor trong luận án tiến sĩ nghiên cứu về Việt Nam.

Năm 2018, trên hải trình ra thăm quần đảo Trường Sa cùng những Việt kiều tiêu biểu từ các nước, tôi rất ấn tượng với câu chuyện của ông Lý Thừa Vĩnh, hậu duệ đời thứ 28 của Vua Lý Thái Tổ nước ta. 

Ông Lý Thừa Vĩnh nói được tiếng Việt, hiện là Chủ tịch Hội dòng họ Lý ở Hoa Sơn, Hàn Quốc (Lee clan of Hwasan). Tổ tiên của ông Lý ngày xưa là Hoàng tử Lý Long Tường, người đã đưa con cháu và gia nhân vượt biển sang xứ Cao Ly. Ở đó, ngài giúp Vua Triều Tiên chống giặc ngoại xâm, nên được phong làm lãnh chúa vùng đất Hoa Sơn.

Tặng ông Lý Thừa Vĩnh phiên bản trống đồng Đông Sơn, tôi đã giải thích rằng trên mặt trống đồng có hoa văn hình cây lúa, thể hiện nền văn minh lúa nước của người Việt cổ. Tất cả những khung cảnh chim, thú, lao động sản xuất, sinh hoạt cộng đồng nối tiếp nhau trong một bức tranh đồng quê thịnh vượng, phác họa lại đời sống của một nền văn minh lúa nước phát triển của ông cha ta. Người Việt cổ biết làm ruộng theo mùa, biết thu hoạch, tổ chức lễ hội mừng vụ mùa, biết chăn nuôi, săn bắt, đánh cá và giao thương bằng đường thủy với các bộ tộc xa xôi.

Dù đến chân trời góc biển nào, người Việt vẫn giữ bản sắc riêng, vì có gốc rễ quê hương, nguồn cội, giống như vần thơ Kim Dũng: “Cây lúa bây giờ sinh nở ở đâu/ vẫn từ tay các Vua Hùng gieo hạt/ vẫn là đất của cháu con Hồng Lạc/ từ trung du lúa đến những chân trời”. 

Nay bản sắc Việt càng được phát huy trong hội nhập quốc tế. Các chuyên gia nước ta trồng thử nghiệm giống lúa nước Việt Nam tại Cuba, đạt năng suất cao gấp đôi so với canh tác truyền thống của nước bạn. 

Từ hạt lúa do Vua Hùng gieo ngày xưa, cây lúa Việt Nam nay đã lan tỏa đến bè bạn ở châu Phi, Nam Mỹ, đến những chân trời mới. Thật tự hào cây lúa Việt Nam! ./.