Thời xưa, ông nội chỉ dẫn sát sao, sai Bờm ra chợ mua một đồng mắm và một đồng tương. Bờm hớn hở mang 2 cái bát ra chợ, nhưng đi được một lúc, sực nhớ ra, quay lại hỏi: ông ơi, đồng nào mua mắm, đồng nào mua tương? Ông bảo: đồng nào cũng được! 

Bờm lại hăng hái chạy đi, một hồi lâu, lại mang 2 cái bát không về, hỏi ông: ban nãy cháu quên chưa hỏi ông bát nào đựng mắm, bát nào đựng tương?

Thời bao cấp, đội trưởng sản xuất gõ kẻng cho xã viên ra đồng, trống giong cờ mở, chỉ đạo sát sao cày ruộng nào, phân bón ra sao, mạ cấy mấy dảnh... “Cầm tay chỉ việc” mà tại sao cỏ mọc lấn lúa, năng suất bớt bát, thiếu đói quanh năm? 

Vì ruộng chung hợp tác, nông dân không có động lực làm việc. Thế mới có chuyện cuốc vừa giơ lên, nghe thấy tiếng kẻng, dân không bổ xuống, mà đặt ngay lên vai, kéo nhau ra về. 

Khi ruộng khoán cho từng hộ dân thì họ tự chủ, tự làm, không kể sớm khuya, ra sức chăm bón, mùa màng tốt tươi. Thế mới thấy tư duy bao cấp triệt tiêu chủ động, sáng tạo như thế nào.

Từ ngày 1-7-2025 triển khai chính quyền địa phương 2 cấp là chuyện chưa từng có về cải cách tổ chức bộ máy. Xã phường gần dân, sát dân, trực tiếp với dân, đòi hỏi cán bộ, công chức, viên chức phải nâng cao năng lực phục vụ người dân, doanh nghiệp. Báo chí cũng rất chủ động, tích cực đẩy mạnh truyền thông trong cuộc cách mạng này. 

Cụm từ “cầm tay chỉ việc” xuất hiện khá nhiều trong các tít báo: Đào tạo cán bộ cấp xã phải theo hướng “cầm tay chỉ việc”; Lãnh đạo tỉnh “cầm tay chỉ việc” cho cán bộ xã sau sáp nhập; “Cầm tay chỉ việc” cho cán bộ xã để giải quyết nhanh các thủ tục đất đai...

Theo thông tin tổng hợp thì “cầm tay chỉ việc” là một thành ngữ của Việt Nam, nhấn mạnh vào sự hướng dẫn chi tiết, cụ thể và sự quan tâm sát sao của người hướng dẫn. Tuy nhiên, cần lưu ý rằng “cầm tay chỉ việc” quá mức có thể làm mất đi tính tự chủ, sáng tạo của người được hướng dẫn.

Cần phải công tâm khẳng định “cầm tay chỉ việc” là cần thiết đối với một số công việc, thời điểm. Người nông dân thời nay “tư duy trên luống cày của họ” khác xa với người xã viên trong các hợp tác xã nông nghiệp thời bao cấp. 

Mô hình chính quyền địa phương 2 cấp hiện nay đòi hỏi phải thay đổi tư duy bao cấp, bỏ các thói quen cũ không còn phù hợp. Nếu nói rằng lời nói thể hiện suy nghĩ, ngôn ngữ là cái vỏ của tư duy, thì cần xem xét mấy từ khuôn mẫu “cầm tay chỉ việc” dành cho cán bộ, công chức xã, phường. 

Đúng là họ cần hỗ trợ, hướng dẫn nhưng không được trông chờ, thụ động. Đã đến lúc bỏ hô hào sáo rỗng, phong cách màu mè, trống giong cờ mở để đi vào đời sống, thực chất và hiệu quả.

Tại Hội nghị trực tuyến toàn quốc ngày 15-8-2025, ông Phan Trung Tuấn - Vụ trưởng Vụ Chính quyền địa phương, Bộ Nội vụ cho biết, lãnh đạo một phường của Thành phố Hồ Chí Minh một ngày ký 1.600 văn bản, giấy tờ, chứng thực, sao y, hỏi còn đâu thời gian để lãnh đạo, điều hành địa phương phát triển kinh tế, xã hội. 

Phân cấp để cán bộ, công chức tự chủ, tự quyết, tự làm, tự chịu trách nhiệm mới là phương châm vận hành hiệu quả của chính quyền địa phương sau cải cách thể chế, tinh gọn bộ máy.

Báo The Guardian cho biết trong gần 2 năm 2018 - 2020 (chính xác là 652 ngày) nước Bỉ không có chính phủ, nhưng bộ máy chính quyền địa phương vẫn hoạt động bình thường và công chức, viên chức của họ vẫn phục vụ chu đáo người dân, doanh nghiệp. 

Thời phong kiến có câu “nước không thể một ngày không có vua”. Thể chế dân chủ khác chế độ phong kiến ở chỗ đó. Công chức, viên chức làm theo quy định pháp luật, không làm theo ý chỉ cá nhân. 

Khi không có cấp trên “cầm tay chỉ việc”, công chức, viên chức nước Bỉ vẫn biết tự làm gì theo thẩm quyền pháp luật đã giao, không phụ thuộc lệnh vua, không chờ kiện toàn chính phủ.

“Đồng nào mua mắm, đồng nào mua tương” - chuyện tam đại gàn nhà Bờm, sở dĩ lưu truyền được trong dân gian cho đến ngày nay, là vì nó phản ánh đâu đó thực trạng bị động, o bế trong vận hành xã hội. 

Người dân ngày nay đến xã phường chỉ mong muốn vào một cửa, gặp một người, một chữ ký, một con dấu. Việc ấy không khó khi công chức được giao quyền chủ động. Bộ máy vận hành cũng sẽ bớt đi tầng nấc rườm rà. 

Cán bộ, công chức không quá phụ thuộc vào “cầm tay chỉ việc” sẽ phát huy trách nhiệm và sáng tạo. Người có năng lực thật cũng như tiền có giá trị thật, đồng nào cũng mua được mắm, cũng mua được tương./.