Giá trị văn hóa truyền thống - nguồn lực phát triển quan trọng trong bối cảnh mới

Văn hóa truyền thống là một khái niệm rộng, bao gồm toàn bộ đời sống văn hóa của người dân được sáng tạo, thực hành từ trong truyền thống đến hiện nay; được xác định là nguồn lực nội sinh có ý nghĩa quan trọng trong phát triển kinh tế - xã hội của đất nước. 

Ngay trong giai đoạn đầu, Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, văn hóa truyền thống (bao gồm văn học, nghệ thuật, nghi lễ, lễ hội, thiết chế văn hóa, hoạt động sinh kế, quan hệ xã hội, tri thức dân gian, ứng xử, thói quen sinh hoạt hằng ngày) đã được xác định là yếu tố quan trọng mang tính nền tảng cho sự phát triển của văn hóa nông thôn cũng như sự tăng trưởng kinh tế - xã hội của khu vực này. Do đó, việc huy động nguồn lực văn hóa truyền thống trong xây dựng nông thôn mới thời gian qua rất được quan tâm và đã đạt được những kết quả quan trọng.

Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đánh giá “nhiều giá trị văn hóa truyền thống và di sản văn hóa được kế thừa, bảo tồn và phát huy”. Quyết định phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2010 - 2020 của Thủ tướng Chính phủ đã nêu rõ mục tiêu xây dựng xã hội nông thôn dân chủ, ổn định, giàu bản sắc văn hóa dân tộc. 

Quan điểm này tiếp tục được nhấn mạnh rõ hơn trong mục tiêu của Chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới giai đoạn 2021 - 2025 là xây dựng hạ tầng kinh tế - xã hội nông thôn đồng bộ và từng bước hiện đại, bảo đảm môi trường, cảnh quan nông thôn sáng, xanh, sạch, đẹp, an toàn, giàu bản sắc văn hóa truyền thống.

Có thể nói, các hoạt động khôi phục giá trị văn hóa truyền thống không chỉ góp phần bảo lưu, giữ gìn mà còn là cách đưa văn hóa truyền thống gần hơn với cuộc sống hôm nay. Nhờ đó, một số bạn trẻ từ chỗ xa lạ với văn hóa truyền thống đã trở nên gắn bó, yêu thích và chủ động trở thành thành viên tích cực tham gia các hoạt động nhằm góp phần lan tỏa một số giá trị văn hóa truyền thống. 

Đồng thời, không ít người cao tuổi vốn yêu mến văn hóa đã tìm thấy “sân chơi” để thể hiện niềm đam mê và mong muốn đóng góp của mình. Chính sự thay đổi trong nhận thức của cộng đồng đã trở thành điểm tựa tinh thần để nhiều người đến với văn hóa truyền thống, góp phần tạo ra thị trường để có thể nuôi dưỡng nhiều loại hình di sản khác nhau.

Tuy nhiên, có một thực tế, phần lớn các hoạt động “về nguồn”, khôi phục giá trị văn hóa nói trên đều do những nhóm xã hội, nghề nghiệp, cùng sở thích,... tự tổ chức, nên trong hoạt động còn có xu hướng tự phát.

Một số nhóm vì thiếu chuyên gia có kiến thức sâu sắc dẫn dắt nên dễ dẫn đến lệch lạc về kiến thức, hoặc cách nhìn nhận thấu đáo, biện chứng về các vấn đề văn hóa. Thí dụ, một số trang thông tin chưa chuẩn xác trong phân biệt, đánh giá đình, đền, chùa, miếu, phủ... Tình trạng đưa thông tin chưa chính xác về các nhân vật là thành hoàng, hay các vị thánh, thần ở một số di tích cũng khá phổ biến dẫn đến không ít sai sót không đáng có... 

Trong quá trình khám phá, tìm lại một số giá trị văn hóa truyền thống, nhìn chung xu thế tự hào, ca ngợi các nét văn hóa, tập tục xưa là chủ đạo. Điều đó không sai, song không ít tổ chức, cá nhân vì quá đề cao “nét đẹp” văn hóa truyền thống, văn hóa làng quê mà trên một số diễn đàn đã để cảm hứng tự hào, ca ngợi lấn át, không phân biệt giữa phong tục và hủ tục. Thậm chí có người còn trở lên nhầm lẫn, vô tình ca ngợi, cổ súy cho một số hủ tục. 

Chưa kể, với một số diễn đàn về văn hóa truyền thống trên Facebook thu hút hàng chục nghìn thành viên và có ảnh hưởng lớn, việc đăng tải thông tin không chính xác, hoặc bình luận thiếu tính xây dựng chắc chắn sẽ ảnh hưởng không tốt tới nhận thức của người tham gia. Cũng cần phải nói thẳng rằng, có một thực tế kiến thức của không ít cá nhân cộng đồng mạng vẫn còn hạn chế cho dù sự yêu thích, quan tâm đến văn hóa truyền thống có thể đủ đầy.

Tỉnh Hà Giang huy động nguồn lực đầu tư cho công tác cải tạo, phục dựng các giá trị văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc

Với sự đa dạng về bản sắc văn hóa của đồng bào các dân tộc thiểu số, sự phong phú về tiềm năng, lợi thế phát triển các loại hình du lịch, tỉnh Hà Giang triển khai đồng bộ nhiều giải pháp để bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc gắn với phát triển du lịch cộng đồng, qua đó góp phần ổn định cuộc sống cho đồng bào các dân tộc, tạo đà cho sự phát triển kinh tế - xã hội chung của tỉnh trong giai đoạn mới.

Những năm qua, tỉnh Hà Giang đã ban hành nhiều chủ trương, chính sách liên quan đến công tác bảo tồn các giá trị văn hóa truyền thống, như các nghị quyết chuyên đề về bảo tồn và phát huy giá trị di sản văn hóa; nghị quyết về xóa bỏ các hủ tục, phong tục tập quán lạc hậu, xây dựng nếp sống văn minh; Đề án Bảo tồn, khôi phục, phát huy giá trị văn hóa đặc trưng của dân tộc Mông trên địa bàn tỉnh giai đoạn 2017 - 2020, định hướng đến năm 2030; Đề án Bảo tồn văn hóa truyền thống và nâng cao chất lượng dịch vụ các làng văn hóa du lịch cộng đồng trên địa bàn tỉnh đến năm 2025; Đề án Giáo dục kỹ năng sống và văn hóa truyền thống các dân tộc thiểu số cho học sinh phổ thông trên địa bàn tỉnh, giai đoạn 2016 - 2020... 

Bên cạnh đó, tỉnh còn đa dạng hóa các hình thức tuyên truyền, như tổ chức biên soạn tin, bài, tiểu phẩm bằng nhiều tiếng dân tộc; tập trung tuyên truyền cổ động trực quan (pa nô, áp phích, băng rôn, khẩu hiệu), tuyên truyền lưu động, tuyên truyền trên hệ thống loa phát thanh, tuyên truyền miệng tại các buổi sinh hoạt khu dân cư; nhà văn hóa thôn, bản, tổ dân phố.

Để bảo tồn, phát huy bản sắc văn hóa truyền thống của đồng bào các dân tộc, Hà Giang còn tổ chức các lớp truyền dạy kỹ thuật, bí quyết thêu hoa văn trang phục dân tộc Lô Lô (huyện Mèo Vạc), dân tộc Dao (huyện Bắc Quang), dân tộc Tày (huyện Quang Bình); truyền dạy các làn điệu dân ca và kỹ thuật sử dụng nhạc cụ truyền thống dân tộc Mông (huyện Bắc Mê); dân tộc Tày (thành phố Hà Giang, huyện Vị Xuyên); xây dựng và nhân rộng các mô hình phát huy bản sắc văn hóa truyền thống tốt đẹp của các dân tộc thiểu số gắn với xây dựng nông thôn mới; phát huy vai trò của nghệ nhân dân gian ở các địa phương tham gia giáo dục văn hóa truyền thống, lồng ghép giảng dạy cho học sinh ở các trường học với nhiều hình thức phong phú. 

Tỉnh cũng quan tâm phát huy vai trò người có uy tín, già làng, trưởng bản, nghệ nhân dân gian trong công tác bảo tồn, phát huy văn hóa truyền thống gắn với bài trừ hủ tục, phong tục, tập quán lạc hậu. 

Từ mô hình Hội Nghệ nhân dân gian được thành lập đầu tiên tại xã Hồ Thầu, huyện Hoàng Su Phì vào năm 2003, đến nay Hà Giang đã nhân rộng mô hình với 193 tổ chức hội cấp xã và 1 tổ chức hội cấp huyện với hơn 9.000 hội viên tham gia, trong đó có 18 nghệ nhân được Chủ tịch nước phong tặng danh hiệu Nghệ nhân ưu tú trong lĩnh vực di sản văn hóa phi vật thể. 

Đây là mô hình tổ chức hội tự nguyện của các nghệ nhân được cấp ủy, chính quyền địa phương đề xuất, vận động thành lập nhằm quy tụ các nghệ nhân, những người có uy tín trong cộng đồng, thầy mo, thầy tạo,... giúp địa phương tuyên truyền, vận động đồng bào giữ gìn bản sắc văn hóa dân tộc, thực hiện nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội.

Có thể thấy rằng, việc bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa truyền thống gắn với phát triển du lịch của tỉnh Hà Giang là hướng đi phù hợp với xu thế hiện nay, nhất là trong bối cảnh nhu cầu khám phá của du khách tìm hiểu về văn hóa vùng, miền ngày càng nhiều. Bảo tồn và phát huy giá trị văn hóa truyền thống của các dân tộc gắn với phát triển du lịch cũng là một trong những giải pháp quan trọng góp phần thực hiện hiệu quả Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi trên địa bàn tỉnh Hà Giang. 

Theo đó, Hà Giang chủ trương thúc đẩy tăng trưởng du lịch theo hướng xanh, bền vững, tạo chuyển biến mạnh về chất lượng dịch vụ; xây dựng và định vị thương hiệu du lịch Hà Giang gắn với hình ảnh chủ đạo, độc đáo, mang đậm bản sắc văn hóa dân tộc. Trong phát triển du lịch, tỉnh Hà Giang luôn hướng tới mục tiêu phát triển có trọng tâm, trọng điểm, có trách nhiệm với môi trường và xã hội; phát triển phải đi đôi với gìn giữ, bảo tồn các giá trị truyền thống tiêu biểu, đặc sắc của địa phương. Cùng với đó, đa dạng hóa các loại hình sản phẩm du lịch, gắn kết sản phẩm du lịch với tiêu thụ các sản phẩm nông nghiệp đặc trưng của tỉnh.

Tỉnh còn chú trọng phát triển đa dạng nhiều loại hình du lịch mang nét đặc trưng riêng của địa phương, tập trung vào các sản phẩm du lịch văn hóa, du lịch sinh thái, nghỉ dưỡng, du lịch thể thao, mạo hiểm, du lịch thương mại, biên giới. 

Điều đặc biệt là du lịch Hà Giang đã khắc phục hoàn toàn tính mùa vụ, các sản phẩm du lịch được khai thác kéo dài quanh năm, trong đó sản phẩm chủ đạo xuyên suốt 12 tháng trong năm là những giá trị văn hóa bản địa của 19 dân tộc gắn với mô hình các làng văn hóa du lịch, cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ và các giá trị địa chất địa mạo.

Hiện nay, sản phẩm du lịch cộng đồng tỉnh Hà Giang được thực hiện xây dựng theo mô hình Làng văn hóa du lịch tiêu biểu gắn với Chương trình mỗi xã một sản phẩm (OCOP) theo Bộ tiêu chí của Ủy ban nhân dân tỉnh. Nhìn chung, các làng sau khi được đầu tư và đi vào hoạt động đều khai thác có hiệu quả, thu hút lượng khách du lịch đáng kể và huy động được sự tham gia cộng đồng trong cung ứng dịch vụ, bảo đảm các lợi ích từ du lịch đóng góp và phát triển kinh tế - xã hội địa phương. Thu nhập bình quân các hộ làm dịch vụ du lịch (homestay) có doanh thu từ 70 đến 90 triệu đồng/năm, có những hộ đạt doanh thu trên 100 triệu đồng/năm. 

Ngoài ra, Hà Giang còn có 106 điểm du lịch đang hoạt động, tập trung ở các loại hình du lịch tâm linh, cộng đồng, văn hóa, danh lam thắng cảnh. Với lợi thế về cảnh quan, địa chất, chủ yếu nằm ở hai vùng là vùng cao núi đá thuộc Công viên địa chất toàn cầu cao nguyên đá Đồng Văn và vùng núi đất phía Tây với di tích quốc gia Ruộng bậc thang Hoàng Su Phì, Hà Giang đang phát triển thêm sản phẩm du lịch thể thao, mạo hiểm nhằm đáp ứng nhu cầu của du khách. 

Tỉnh triển khai thử nghiệm khai thác, tiến tới tổ chức thường xuyên các sản phẩm du lịch thể thao, mạo hiểm như giải đua mô tô, ô tô địa hình tại huyện Yên Minh và Quản Bạ, khinh khí cầu, đi bộ chinh phục vách đá trắng, Giải marathon quốc tế chạy trên con đường Hạnh phúc; Chèo thuyền kayak và đi thuyền trên sông Nho Quế thám hiểm hẻm vực Tu Sản; bay dù lượn núi Pố Lổ (thị trấn Đồng Văn); thám hiểm hang Sán Tớ và đu dây mạo hiểm hố sụt thôn Tìa Chí Dùa (huyện Mèo Vạc). Trong thời gian tới, tỉnh cho phép đoàn khách nước ngoài đến Hà Giang bằng máy bay trực thăng.

Hà Giang hướng đến sản phẩm du lịch thương mại, biên giới nhằm cung cấp các dịch vụ phục vụ nhu cầu mua sắm, tham quan của du khách; kích cầu tiêu thụ sản phẩm hàng hóa địa phương. Đáng chú ý phải kể đến mô hình chợ 4.0 với hình thức thanh toán không cần dùng tiền mặt, chỉ cần quét mã QR tại chợ thị trấn Cốc Pài (huyện Xín Mần), chợ trung tâm thành phố Hà Giang; chợ đêm tại các huyện Yên Minh, Đồng Văn, Mèo Vạc. 

Tỉnh cũng chú trọng xây dựng không gian văn hóa chợ phiên gắn với khai thác phát triển du lịch tại chợ trung tâm huyện Đồng Văn, chợ Lũng Phìn, chợ Sà Phìn, chợ Phố Cáo, chợ các xã Khâu Vai, Lũng Pù, Niêm Sơn, Xín Cái, Sơn Vĩ..., góp phần giữ gìn, quảng bá và phát huy nét văn hóa truyền thống đậm đà bản sắc dân tộc của Hà Giang đến với khách du lịch trong và ngoài nước. 

Đặc biệt, nhiều món ăn truyền thống của các dân tộc Hà Giang cũng là một trong những sản phẩm du lịch bổ trợ độc đáo được nhiều du khách nhớ tới. Hà Giang có 4 món ăn được Hội đồng xác lập kỷ lục Việt Nam ghi nhận gồm: cháo ấu tẩu, mèn mén, thắng cố và thịt treo gác bếp cùng 4 món lọt top 100 đặc sản quà tặng Việt Nam gồm: mật ong bạc hà, chè cổ thụ shan tuyết, bánh tam giác mạch và hồng không hạt Quản Bạ. Tháng 9-2023, Hà Giang có 3 món ẩm thực, gồm cá bỗng, cháo ấu tẩu và phở ngô, được vinh danh ẩm thực tiêu biểu Việt Nam, làm cho các sản phẩm du lịch ngày càng hấp dẫn./.