Sông Colorado, vùng Tây Nam nước Mỹ khô cạn do ảnh hưởng bởi việc sử dụng quá mức và hạn hán do biến đổi khí hậu gây ra_Ảnh: TL

El Nino và những kịch bản thời tiết

La Nina và El Nino là hiện tượng tự nhiên ở vùng biển nhiệt đới Thái Bình Dương. La Nina được đánh dấu bằng nhiệt độ đại dương mát hơn trung bình, trong khi El Nino mang đến nhiệt độ ấm hơn trung bình. Cả hai đều có ảnh hưởng lớn đến thời tiết trên toàn cầu. Việc chuyển sang El Nino gần như chắc chắn sẽ dẫn đến kết quả nhiệt độ toàn cầu ấm hơn.

Với những dự báo như vậy, trong năm 2023 và khoảng thời gian tiếp theo, El Nino sẽ mang lại cho thế giới những kiểu thời tiết đặc trưng. Trước hết, El Nino sẽ dẫn đến việc nhiệt độ nóng lên quá 1,5⁰C so với mức thời kỳ tiền công nghiệp. Các nhà khoa học coi mức nóng lên 1,5⁰C là điểm bùng phát quan trọng, vượt qua mức đó sẽ dẫn đến khả năng xảy ra lũ lụt nghiêm trọng, tình trạng hạn hán, cháy rừng và thiếu lương thực tăng lên đáng kể. Trước đó, năm nóng nhất được ghi nhận là năm 2016, tuy nhiên, với dự báo của các nhà khoa học, năm nóng nhất được ghi nhận trên toàn cầu có thể là năm 2024. Tiếp theo, El Nino sẽ mang lại kiểu thời tiết cực đoan tại phía Tây bán cầu, bao gồm cả hạn hán và lũ lụt. Khi El Nino bắt đầu, phần lớn bang California của Mỹ có khả năng sẽ có lượng mưa cao hơn bình thường, đồng thời làm tăng nguy cơ lũ lụt, sạt lở đất và xói mòn bờ biển. Trong khi đó, tình hình trên sông Colorado - nơi cung cấp nước uống, tưới tiêu và điện cho khoảng 40 triệu người trên khắp vùng Tây Nam nước Mỹ - bị ảnh hưởng bởi việc sử dụng quá mức và hạn hán do biến đổi khí hậu gây ra. Cuộc khủng hoảng nước trở nên nghiêm trọng đến mức Chính phủ Mỹ đã tuyên bố cắt nước bắt buộc - điều chưa từng thấy trong 2 năm qua. Ở những nơi khác trên thế giới, El Nino làm gia tăng hạn hán, nắng nóng gay gắt và cháy rừng nguy hiểm. Nam Phi và Ấn Độ, các quốc gia gần Tây Thái Bình Dương bao gồm Indonesia, Australia và các quốc đảo Thái Bình Dương như Vanuatu và Fiji có nguy cơ bị hạn hán và nắng nóng gay gắt. Đối với Australia - quốc gia vẫn đang quay cuồng với lũ lụt trên diện rộng - El Nino có khả năng mang đến thời tiết khô hơn, nóng hơn nhiều, đặc biệt là ở các khu vực phía Đông của nước này. Ấn Độ đang chuẩn bị ứng phó với các tác động của El Nino, khi phải trải qua những đợt nắng nóng sớm bất thường. Một trong những dấu hiệu đầu tiên của El Nino được thể hiện rõ qua những thay đổi trong hoạt động của xoáy thuận nhiệt đới. Không giống như La Nina, El Nino có xu hướng làm giảm hoạt động của các cơn bão ở Đại Tây Dương, nhưng lại tạo ra tác động ngược lại ở Thái Bình Dương, nơi nước ấm có thể cung cấp “nhiên liệu” cho các cơn bão dữ dội hơn. Ở những nơi khác thuộc khu vực Thái Bình Dương, các mô hình cho thấy “vùng nước rất ấm” ngoài khơi bờ biển Peru đã gây ra lượng mưa lớn bất thường và lũ lụt ở các sa mạc - dấu hiệu báo trước cho một hiện tượng El Nino mạnh. Khi El Nino hình thành và mạnh lên vào cuối năm nay, Peru có thể gặp nguy cơ lũ lụt nhiều hơn.

Một vấn đề đáng chú ý khác, El Nino là tin xấu đối với các rạn san hô. Khi nước biển trở nên quá nóng, san hô sẽ phun ra tảo sống trong mô của chúng. Điều này làm cho san hô chuyển sang màu trắng, gọi là “tẩy trắng”. Mặc dù san hô có thể phục hồi nếu nhiệt độ giảm, nhưng việc tẩy trắng khiến san hô có nguy cơ chết cao hơn. Trong quá khứ, một giai đoạn tẩy trắng san hô đặc biệt thảm khốc đã xảy ra từ năm 2014 đến 2017, tấn công mọi rạn san hô lớn trên Trái đất. Rạn san hô Great Barrier của Australia đã chứng kiến gần 30% số san hô chết trong đợt nắng nóng kỷ lục trên biển vào năm 2016, sau đợt El Nino rất mạnh bắt đầu vào năm 2015. Nhiều sự kiện tẩy trắng hàng loạt xảy ra sau đó và với dự báo El Nino đang đến gần, các nhà khoa học ngày càng lo ngại về những tác động đối với san hô vốn không có đủ thời gian để phục hồi. Băng ở Nam Cực đã “gặp rắc rối” và El Nino có thể làm cho nó tồi tệ hơn. Đầu năm 2023, mức độ băng trên lục địa đã giảm xuống mức thấp kỷ lục lần thứ hai trong 2 năm qua. Nghiên cứu gần đây cho thấy mối liên hệ giữa cường độ và tần suất của các sự kiện El Nino với tốc độ tan băng ở Nam Cực. Mặc dù dải băng ở Nam Cực khó có thể tan chảy hoàn toàn, nhưng nó có đủ nước để nâng mực nước biển toàn cầu lên khoảng 70m.

Tác động đến mùa màng và giá cả lương thực toàn cầu

Các loại cây trồng ngũ cốc và hạt có dầu trên khắp châu Á được dự báo sẽ phải đối mặt với thời tiết khô, nóng do dự báo El Nino sẽ phát triển trong nửa cuối năm nay, đe dọa nguồn cung, làm gia tăng mối lo ngại về lạm phát giá cả lương thực. Những vùng đất nông nghiệp rộng lớn ở Australia, khu vực Đông Nam Á và Ấn Độ dự kiến sẽ phải đối mặt với nhiệt độ cao hơn. Mối đe dọa từ thời tiết khô hạn đối với sản xuất lương thực ở châu Á xuất hiện sau khi giá ngũ cốc, dầu ăn tăng lên mức cao lịch sử vào năm 2022, khi xảy ra cuộc xung đột Nga - Ukraina và đại dịch COVID-19 làm gián đoạn nguồn cung thế giới. Bên cạnh đó, mùa đông khô hạn ở miền Trung, miền Tây Australia có thể gây áp lực cho vụ lúa mì ở quốc gia xuất khẩu ngũ cốc lớn thứ hai thế giới này. Tại Đông Nam Á, khu vực quan trọng đối với xuất khẩu dầu cọ và gạo, các nhà dự báo cho rằng, lượng mưa sẽ thấp hơn bình thường trong tháng 6 và tháng 8, dù khu vực này có độ ẩm đất dồi dào sau những trận mưa lớn trong những tháng gần đây. Trong khi đó, các khu vực miền Bắc và miền Trung của Ấn Độ được dự báo sẽ có lượng mưa dưới mức bình thường trong nửa cuối năm 2023, khiến quốc gia đông dân này dễ bị tổn thương do sản lượng lương thực thấp hơn, giá cả cao hơn. Với những dự báo mùa màng như vậy, giá lương thực toàn cầu dự kiến sẽ tiếp tục biến động trong năm 2023. Giá lương thực toàn cầu đã giảm trong những tháng gần đây. Giá lúa mì, ngô và giá trị trung bình của dầu thực vật đạt mức cao kỷ lục vào năm 2022. Sau khi thỏa thuận xuất khẩu ngũ cốc của Ukraina được ký vào tháng 7-2022, giá cả đang có xu hướng giảm. Tuy nhiên, bên cạnh những nguyên nhân chính trị - xã hội, những tác động của hiện tượng El Nino sẽ khiến giá cả lương thực tăng cao trở lại. Mặc dù hiệu ứng El Nino chỉ là tạm thời, song những lo ngại dài hạn vẫn tồn tại do tình trạng mất an ninh lương thực gia tăng ở châu Á.

Đất canh tác ngày càng bị thu hẹp trong khi dân số tiếp tục tăng ở nhiều quốc gia, cùng với quá trình đô thị hóa nhanh dẫn đến tình trạng có ít người làm việc trong các ngành nông nghiệp. Hầu hết các mặt hàng nông nghiệp ở châu Á vẫn được sản xuất bởi các hộ nông dân, những người dễ bị tổn thương trước tất cả các mối đe dọa đó, trong đó có El Nino. Hầu hết các nước châu Á xếp hạng thấp trong bảng xếp hạng an ninh lương thực toàn cầu. Trong Chỉ số An ninh lương thực toàn cầu 2022 do Economist Intelligence Unit (EIU) công bố, Singapore là quốc gia Đông Nam Á duy nhất lọt vào top 40 trong số 113 quốc gia được xếp hạng. Indonesia và Ấn Độ lần lượt xếp thứ 63 và 68.

Trong bối cảnh giá cả lương thực toàn cầu chịu ảnh hưởng bởi các yếu tố chính trị, kinh tế - xã hội và phụ thuộc lớn vào các yếu tố thiên nhiên, nhất là các hiện tượng đặc biệt được dự báo trước như El Nino, chính phủ các nước sản xuất lương thực cần có sự chuẩn bị cả về chính sách, nhân lực và tài lực để tránh những tác động quá tiêu cực. Ở góc độ khác, các nước nhập khẩu lương thực cần có kế hoạch nhằm giảm thiểu nguy cơ bị đứt gãy chuỗi cung ứng do mùa màng thất bát (tại các nước sản xuất lương thực), trong đó việc hỗ trợ tài chính và công nghệ cũng như các nguồn lực khác cần được xem là ưu tiên, bảo đảm nhập khẩu được lượng lương thực cần thiết trong điều kiện thời tiết, mùa màng và giá cả bất lợi./.