El Nino gây thâm hụt lượng mưa và nắng nóng ở nhiều khu vực (Trong ảnh: nắng nóng gây thảm họa cháy rừng tại Australia, năm 2020)_Ảnh: New York Times

Giai đoạn nhiệt độ nước biển ấm hay pha nóng được gọi là El Nino, còn pha lạnh gọi là La Nina. Dao động phương Nam là thành phần khí quyển đi kèm gắn liền với sự thay đổi nhiệt độ nước biển: El Nino có đặc điểm khí áp bề mặt cao ở Tây Thái Bình Dương nhiệt đới, còn La Nina thì ngược lại với khí áp bề mặt thấp. Các nhà khoa học vẫn đang nghiên cứu các cơ chế tạo ra dao động. Những hình thái tối cực của dao động gây thời tiết cực đoan (lũ lụt và hạn hán) ở nhiều vùng trên thế giới. Các nước đang phát triển phụ thuộc vào nông nghiệp và ngư nghiệp, nhất là các nước tiếp giáp Thái Bình Dương, bị ảnh hưởng nặng nề nhất. El Nino là hiện tượng khí hậu đơn lẻ biến động định kỳ giữa 3 pha: trung tính, La Nina, hoặc El Nino. La Nina và El Nino là 2 pha đối lập đòi hỏi những thay đổi nhất định diễn ra ở cả đại dương và khí quyển.

Cứ mỗi đợt hiện tượng El Nino xảy ra thường kéo theo là một đợt La Nina và ngược lại, với một số tháng nhiệt độ đạt mức trung bình giữa 2 hiện tượng này. Sự thay đổi nhiệt độ bề mặt nước biển gắn liền với chu kỳ ENSO dường như khó nhận biết, nhưng lại quá đủ để làm đứt gãy các hình mẫu thời tiết toàn cầu và thậm chí sự lưu thông không khí quy mô lớn ở tầng bình lưu 8km trên Trái đất.

Không ngạc nhiên khi các điều kiện thời tiết La Nina kéo dài 2 năm liên tục, nhưng một đợt La Nina mà thế giới từng chứng kiến từ năm 2020 lại còn ít thấy hơn. Báo cáo của Cơ quan Quản lý khí quyển và đại dương quốc gia Mỹ (NOAA) từng cho rằng, khu vực Thái Bình Dương xích đạo sẽ trở lại tình trạng trung lập trong khoảng thời gian từ tháng 3 đến tháng 5-2023, và các điều kiện El Nino sẽ tiếp tục phát triển vào mùa thu và mùa đông tại Bắc Bán cầu. Trước ảnh hưởng mạnh mẽ của chu kỳ ENSO lên các hình thái lượng mưa và nhiệt độ toàn cầu, các nhà khoa học đang theo dõi chặt chẽ tình trạng của vùng Thái Bình Dương nhiệt đới để cung cấp những thông tin chính xác nhất có thể, với một số hệ quả cụ thể từ hiện tượng El Nino.

Bầu khí quyển nhiều hơi ẩm và nhiệt

Trong giai đoạn El Nino, đại dương sẽ đẩy một số lượng nhiệt và hơi ẩm vào bầu khí quyển. Có thể hình dung như khi chúng ta nấu món mì ống và phòng bếp tràn ngập hơi nước. Với xu thế ấm lên toàn cầu, một chu kỳ El Nino mạnh có thể làm nhiệt độ trung bình Trái đất tăng thêm 0,2⁰C. Trong kỳ El Nino cực kỳ mạnh mẽ, thế giới đã phải trải qua năm 2016 nắng nóng kỷ lục khi xu thế ấm lên bị áp đặt bởi lượng phát thải khí nhà kính ngày càng gia tăng trong khí quyển, che phủ tác động làm mát trong quy trình tự nhiên.

Khi hành tinh đã bị nung nóng hơn tương đối khoảng 1,2⁰C so với thời kỳ tiền công nghiệp và hiện tượng El Nino đã bổ sung thêm nhiệt vào bầu khí quyển, có khả năng sự gia tăng nhiệt độ Trái đất ở một vài thời điểm sẽ tạm thời vượt ngưỡng 1,5⁰C theo Hiệp định Paris về biến đổi khí hậu sau mức đỉnh El Nino vào năm 2024, cho dù còn quá sớm để biết được mức độ nghiêm trọng của kỳ hiện tượng tới sẽ như thế nào.

Tác động khắc nghiệt cho Australia

Sau khi trải qua 3 năm liên tiếp lượng mưa vượt ngưỡng trung bình do La Nina kéo dài, những điều kiện này đã gây nhiều tình trạng lụt lội ở Australia, đặc biệt ở miền Đông. Trong thời kỳ El Nino, các nhà khoa học dự báo điều ngược lại với Australia, đó là lượng mưa ít đi, nhiệt độ cao hơn và gia tăng nguy cơ các vụ cháy rừng, đặc biệt trong mùa đông và mùa xuân ở phía Nam bán cầu. Khi nhiệt độ toàn cầu tăng, một số vùng tại nước này có tốc độ ấm nhanh hơn khu vực khác. Một ví dụ cụ thể là tại Australia, hiện đang nóng hơn 1,4⁰C so với giai đoạn đầu thế kỷ XX. Hằng năm, lục địa này thường khô héo vì các trận cháy rừng, được kích thích bởi xu hướng nóng khô do tình trạng biến đổi khí hậu. Điều này vẫn xảy ra bất chấp nhiều năm khí hậu ẩm ướt bất thường mà Australia đã trải qua trong kỳ La Nina gần đây. Những tác động tầng dưới của tình trạng biến đổi khí hậu khiến quốc gia này trở nên cực kỳ dễ bị tổn thương trước những ảnh hưởng của một kỳ El Nino.

Mất mùa và dịch bệnh gia tăng tại Nam Mỹ

Nam Mỹ là nơi mà các tác động của chu kỳ ENSO được các ngư dân Peru ghi nhận lần đầu tiên từ vài thế kỷ trước. Dù gần hơn tương đối Thái Bình Dương xích đạo, nền khí hậu Nam Mỹ bị phá vỡ đáng kể mỗi lần xảy ra hiện tượng El Nino với các trận lụt triền miên ở vùng duyên hải phía Tây Peru và Ecuador, trong khi tình trạng khô hạn xuất hiện ở khu vực Amazon và Đông Bắc, nơi các hệ quả mất mùa có thể gây tác động lên khắp lục địa.

Trong thời kỳ El Nino, lượng mưa sụt giảm và nhiệt độ gia tăng ở Colombia có liên quan tới việc bùng phát nhiều đợt dịch bệnh do côn trùng gây ra, như bệnh sốt rét và sốt xuất huyết. Nhiệt độ cao trong giai đoạn El Nino gia tăng tỷ lệ sinh sản của muỗi. Trong khi đó, những khu rừng nhiệt đới Amazon bị khô hạn và sức tăng trưởng của thảm thực vật chậm đi, làm giảm khả năng hấp thu CO2 từ bầu khí quyển. Xu hướng này đã lặp lại ở các khu rừng nhiệt đới châu Phi, Ấn Độ và Australia.

Bắc Âu run rẩy

Sự cân bằng giữa áp suất cao quanh quần đảo Azores (Bồ Đào Nha) và áp suất thấp tại Iceland sẽ quyết định các cơn mưa đổ xuống đâu tại châu Âu trong mùa đông bằng cách đẩy đi một luồng nước. Một dải các cơn gió đông mạnh mang mưa đi khắp Đại Tây Dương, lên phía Bắc hoặc xuống phía Nam. Trong các mùa đông của kỳ

El Nino, cả 2 trung tâm áp suất này đều mất đi sức mạnh và luồng nước sẽ mang tới các điều kiện ẩm ướt tới vùng Nam Âu. Tuy nhiên, tác động lớn nhất đã được chứng kiến ở Bắc Âu, nơi các mùa đông trở nên khô và lạnh hơn. Khả năng xảy ra một mùa đông băng giá 2023 - 2024 là rất cao nếu ở thời điểm đó, hiện tượng El Nino hội đủ sức mạnh. Và với kết cục toàn cầu ấm lên, các nhà khoa học dự báo tác động của El Nino lên mùa đông ở Bắc Đại Tây Dương và vùng Bắc Âu sẽ càng dữ dội.

Hiểu được mức độ phức tạp của hệ thống khí hậu cũng khó ngang việc thu thập các mảnh ghép trong trò xếp hình lớn. Các đại dương có sự giao thoa lẫn nhau và tới cả bầu khí quyển, rồi cùng lúc lại có phản hồi tới đại dương. Các nhà khoa học không thể chắc chắn hiện tượng El Nino sẽ diễn tiến ra sao trong tương lai, nhưng các tác động chắc chắn sẽ bị khuếch đại bởi tình trạng biến đổi khí hậu ở các vùng khác nhau trên thế giới./.