Hiện trường lở đất và nhà cửa bị hư hại do lũ lụt gây ra, sau một mùa hè hạn hán kỷ lục năm 2022 ở Aptos, bang California, Mỹ, ngày 16-1-2023_Ảnh: Reuters

90% El Nino sẽ quay lại

Tổ chức Nông Lương thực Liên hợp quốc (FAO) cảnh báo trong báo cáo mới nhất hôm 26-4, rằng hiện tượng khí hậu là El Nino dự kiến sẽ quay trở lại trong nửa cuối năm 2023, sau 3 lần liên tiếp xảy ra hiện tượng La Nina. Trung tâm Dự báo khí tượng Hoa Kỳ hồi đầu tháng 5-2023 đã đưa ra xác suất trên 90% El Nino sẽ hình thành vào cuối năm nay.

El Nino thường dẫn đến tình trạng thời tiết khô hạn ở các khu vực trồng trọt chính ở Trung Mỹ, Nam Phi và Viễn Đông châu Á, trong khi mưa lớn và lũ lụt có thể xảy ra ở Cận Đông châu Á và Đông Phi, hiện tượng nóng bất thường ở các vùng biển san hô, thậm chí bão tuyết ở Đông Bắc Mỹ.

Theo FAO, El Nino năm nay có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với các quốc gia phụ thuộc vào nông nghiệp. Thời tiết khắc nghiệt ảnh hưởng đến sản xuất lương thực, có thể gây ra sự gián đoạn nguồn cung lương thực và làm tăng giá. Tác động của nó sẽ trầm trọng hơn, bởi số người đang đối mặt với tình trạng mất an ninh lương thực, theo báo cáo của FAO, đã gia tăng từ năm ngoái: “năm 2022, số người phải đối mặt với tình trạng mất an ninh lương thực cấp tính được dự đoán sẽ lên tới 222 triệu người tại 53 quốc gia/vùng lãnh thổ, mức cao nhất được ghi nhận”. Nhìn ở góc độ này, châu Phi sẽ là nơi bị ảnh hưởng nghiêm trọng nhất.

Thiệt hại do tác động trực tiếp của El Nino trong thời gian từ vài tháng đến 1 năm, bao gồm lũ lụt, cháy rừng, mất mùa, bất ổn dân sự, có thể lên đến hàng chục tỷ USD. Tuy nhiên thiệt hại thực tế, theo các nghiên cứu mới, cao hơn nhiều, có thể tới hàng nghìn tỷ đồng, vì các thiệt hại sẽ còn kéo dài dai dẳng đến vài năm và khó xác định hơn, vì không phải là các thiệt hại trực tiếp.

Chục tỷ hay nghìn tỷ USD?

Hôm 23-5, các nhà khoa học Christopher Callahan và Justin Mankin mới công bố một bài báo trên Tạp chí Science. Với mức độ tăng nhiệt độ hiện tại, El Nino thực tế chưa có dấu hiệu đạt mức nhiệt kỷ lục. Tổ chức Khí tượng thế giới cho rằng, có thể 1 trong 5 năm tới sẽ là năm nóng nhất được ghi nhận. El Nino - về mặt kỹ thuật là giai đoạn ấm hơn của vùng xích đạo phía Đông Thái Bình Dương - có thể coi như dấu hiệu báo trước cho những biến đổi khí hậu diện rộng hơn sau đó. Callahan và Mankin tập trung vào câu hỏi: biến đổi khí hậu ảnh hưởng đến tăng trưởng kinh tế như thế nào?

Phân tích của họ dựa trên mô hình kết hợp giữa tăng trưởng kinh tế và biến đổi khí hậu với dữ liệu từ năm 1960 đến năm 2019, đồng thời so sánh tốc độ tăng trưởng GDP trên toàn thế giới trước và sau các sự kiện El Nino. Kết quả cho thấy tác động “liên tục” đối với tăng trưởng kinh tế của các quốc gia, đặc biệt rõ rệt ở Peru và vùng khí hậu nhiệt đới. Họ tìm thấy trong năm 1997 - 1998 khi El Nino khiến GDP thế giới giảm 5,7 nghìn tỷ USD, và El Nino năm 1982 - 1983 làm giảm tăng trưởng 4,1 nghìn tỷ USD. Callahan phát biểu: “sự suy giảm tăng trưởng liên tục sau các sự kiện, đặc biệt là ở các khu vực bị ảnh hưởng nặng nề cho thấy có mối quan hệ nhân quả giữa El Nino và sự suy giảm tăng trưởng kinh tế”.

El Nino “không chỉ đơn giản là một cú sốc giúp bạn phục hồi”, Mankin cho biết. “Đó là một cú sốc mà hệ quả, như chúng tôi có thể khẳng định, làm thay đổi vĩnh viễn quỹ đạo phát triển”. Các tác giả cho biết, phát hiện của họ xác nhận về mức độ nhạy cảm của các quốc gia đối với sự biến đổi khí hậu bình thường, ngay cả khi không tính đến sự nóng lên toàn cầu. Họ viết: thời tiết khắc nghiệt tại địa phương liên quan đến El Nino tổng hợp “thành một hiệu ứng kinh tế vĩ mô dai dẳng trên toàn cầu, dẫn đến những thiệt hại lớn mà trước nay thường bị đánh giá thấp”.

Trong nhiều năm, các nhà nghiên cứu đã tranh luận về mối quan hệ giữa thảm họa và tăng trưởng. Một số thảm họa, theo cái gọi là “hiệu ứng cấp độ”, có thể không có tác động lâu dài đến tăng trưởng GDP. Một cơn bão gió có thể phá hủy các toà nhà đã được bảo hiểm, điều này thúc đẩy chi tiêu để tái thiết, tạo ra nhiều việc làm hơn, nhiều hoạt động kinh tế hơn so với khi không có cơn bão. Các đợt nắng nóng riêng lẻ chỉ gây tác động tạm thời.

Bài báo của Callahan và Mankin xếp El Nino vào một phạm trù khác, đó là “hiệu ứng tăng trưởng”, trong đó tác hại không trực tiếp sẽ tăng lên trong nhiều năm. GDP không trở lại tốc độ tăng trưởng cơ bản. Điều đó một phần là do thiệt hại liên quan không dễ nhìn thấy như chuyện các tòa nhà bị san bằng và bờ biển bị ngập lụt. Thiệt hại nặng nề nhất lại khó thấy được nhất.

Cơn bão với tác hại tới 20 năm sau

Một nghiên cứu kinh tế năm 2022 về lượng mưa trong 40 năm, độc lập với phát hiện của Callahan và Mankin, đã phát hiện ra: bất chấp những lợi ích nông nghiệp chung do điều kiện khí hậu ẩm ướt mang lại, lượng mưa tăng thêm 1 hoặc 2 tuần có thể làm giảm sản lượng kinh tế tổng thể tới 1%, đặc biệt là ở các nước phát triển. Một nghiên cứu khác chỉ ra rằng, các cơn bão vẫn có thể làm giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế tận 20 năm sau. Chính những thay đổi thầm lặng, nặng nề như thế này mới là tác hại đáng kể nhất của El Nino. Anders Levermann - người đứng đầu bộ phận khoa học phức tạp tại Viện Nghiên cứu tác động khí hậu Potsdam (Đức), người đồng viết báo cáo về lượng mưa năm 2022 - cho rằng: “nó thực sự cho thấy rằng khí hậu có vấn đề, và nó không chỉ quan trọng đối với các rạn san hô hay đa dạng sinh học. Nó quan trọng đối với nền kinh tế”.

Callahan và Mankin cũng xem trước một kịch bản khí hậu trong tương lai, một kịch bản được chọn vì nó gần như phù hợp với các cam kết chính sách quốc gia hiện tại. Họ sử dụng các mô hình khí hậu toàn cầu được cập nhật gần đây nhất để dự đoán thiệt hại El Nino tích lũy có thể trông như thế nào trong thế kỷ này. Kết quả tính toán ra là: El Nino có khả năng gây thiệt hại 84 nghìn tỷ USD, hoặc giảm 1% GDP. Những dự báo này dù sao vẫn kém chắc chắn hơn so với phân tích lịch sử. Các nhà khoa học vẫn chưa thống nhất về chuyện quá trình nóng lên toàn cầu có thể hoặc không thể ảnh hưởng tới tần suất và tiềm năng của chu kỳ El Nino, cũng như với La Nina, tạo nên cái gọi là Dao động Nam - El Nino, hoặc ENSO. Hầu hết các mô hình khí hậu cho thấy El Nino sẽ trở nên tồi tệ hơn, nhưng vẫn có những mô hình cho kết quả khác, khiến mức thiệt hại trung bình dự kiến không chắc chắn. Mankin có thể chắc chắn một điều: “El Nino sẽ tiếp tục xảy ra trong tương lai. Và khi xảy ra, chúng sẽ gây ra những tác động vô cùng tốn kém mà giờ đây chúng ta đã hiểu rõ hơn”./.