El Nino tác động lớn đến sản lượng các loại cây trồng tại Đông Nam Á như dầu cọ, ca cao và đường (Trong ảnh: lực lượng cứu hỏa nỗ lực dập tắt rừng cọ bị cháy do nắng nóng ở Kampar, Indonesia, tháng 9-2019)_Ảnh: AFP

Khó khăn chồng chất

Hiện tượng thời tiết El Nino xuất hiện trở lại đã góp phần gây ra tình trạng nắng nóng gay gắt đang thiêu đốt khu vực Đông Nam Á thời gian gần đây. Trong tháng 4-2023, nhiệt độ nhiều địa phương tại Thái Lan đã lên đến hơn 42⁰C, thậm chí hơn 45⁰C ở tỉnh Tak - mức cao lịch sử tại đây - buộc nhà chức trách phải khuyến cáo người dân, đặc biệt là trẻ em và người già, cần có những biện pháp phòng nguy cơ đột qụy do nắng nóng. Nhiệt độ cũng đã lên tới hơn 42⁰C ở Myanmar hay Lào.

Hơn nữa, các nhà khí tượng học đã cảnh báo rằng, hiện tượng El Nino năm nay sẽ kéo theo nhiều tháng khô hạn trong mùa gió mùa ở một số quốc gia châu Á, cùng với những tác động của khủng hoảng khí hậu, có thể gây ra những thiệt hại nghiêm trọng cho ngành nông nghiệp. Theo một nghiên cứu mới đây, sản lượng gạo toàn cầu sẽ giảm 1,33% do El Nino và 13,4% khu vực trồng lúa gạo chịu ảnh hưởng tiêu cực từ hiện tượng thời tiết này. Bangladesh, Ấn Độ, Indonesia và Việt Nam dự kiến sẽ là những quốc gia chịu ảnh hưởng nặng nề nhất.

Tại Trung Quốc, chính quyền tỉnh Vân Nam đã phát cảnh báo cam về hạn hán, sau khi ghi nhận lượng mưa thấp nhất trong khoảng 10 năm, diễn biến có thể tác động tới các nước Đông Nam Á vốn ở hạ lưu các con sông khởi nguồn từ Trung Quốc. Các nước như Thái Lan, Myanmar, Lào và Malaysia cũng đang phải chịu tình trạng ô nhiễm không khí cao, phần lớn là do đốt rơm rạ để làm màu cho đất nông nghiệp, qua đó gia tăng ô nhiễm đến mức không tốt cho sức khỏe.

Thời tiết ấm hơn cũng sẽ thúc đẩy nhu cầu điện, bên cạnh những căng thẳng tiềm ẩn đối với các nguồn thủy điện địa phương trong bối cảnh lượng mưa nông hơn, trên khắp châu Á. Điều này có thể dẫn đến phân phối điện năng làm hạn chế hoạt động công nghiệp, như trường hợp của Trung Quốc và Ấn Độ trong những năm gần đây. Các ngành công nghiệp phụ thuộc nhiều vào nguồn điện và nước, chẳng hạn như dệt may, xây dựng, ô tô và mạch tích hợp, có thể đặc biệt dễ bị tổn thương.

Thiệt hại lâu dài

Theo các chuyên gia, hiện tượng El Nino được cho là sẽ tác động mạnh đến hoạt động sản xuất nông nghiệp và đánh bắt thủy sản địa phương tại Đông Nam Á. Tình trạng mất mùa hoặc giảm sản lượng sẽ đẩy lạm phát lương thực lên cao và ảnh hưởng đến thu nhập hộ gia đình ở nông thôn. Đây là những cú sốc có thể nghiêm trọng ở nhiều thị trường mới nổi trong khu vực do tầm quan trọng của nông nghiệp đối với các nền kinh tế này. Cụ thể, tại Việt Nam, một sự kiện thời tiết khắc nghiệt có quy mô tương tự như hiện tượng El Nino giai đoạn 2015 - 2016 có thể đẩy lạm phát lên cao hơn 1 điểm % so với mức cơ sở dự báo trong giai đoạn 2023 - 2024, chủ yếu do sản lượng nông nghiệp và thủy sản giảm sút.

Trong 2 năm qua, khu vực Đông Nam Á đã trải qua điều kiện thời tiết ẩm hơn nhờ hiện tượng La Nina, qua đó hỗ trợ hoạt động nông nghiệp trong khu vực. Tuy nhiên, giá phân bón cao, đặc biệt trong năm 2022 khi xung đột Ukraina nổ ra làm gián đoạn nguồn cung đã làm giảm khả năng chi trả của hầu hết người nông dân, dẫn đến cầu phân bón yếu và hàng tồn kho lớn trên khắp Đông Nam Á trong năm qua. Bất chấp sự khởi sắc do giá gạo xuất khẩu tăng những tháng gần đây, hiện tượng El Nino dự kiến kéo dài trong nửa cuối năm nay sẽ hạn chế hoạt động canh tác và qua đó giảm cầu phân bón.

Trong bối cảnh khủng hoảng lương thực toàn cầu vẫn tiếp diễn, sự thiếu hụt trong sản lượng gạo có thể sẽ gây ra một đợt tăng giá mới gây tổn hại cho người tiêu dùng, đặc biệt là người dân châu Á - Thái Bình Dương, nơi tiêu thụ 90% lượng gạo của thế giới. Tương tự như với gạo, El Nino sẽ tác động mạnh đến sản lượng các loại cây trồng khác như dầu cọ, ca cao và đường - những mặt hàng mà nhiều nước Đông Nam Á là những nhà sản xuất và xuất khẩu chính. Tại Thái Lan, dự kiến sản lượng đường trong niên vụ năm nay của nước này có thể giảm xuống mức thấp kỷ lục thứ hai kể từ niên vụ 2009 - 2010.

Cũng theo các chuyên gia, cường độ ngày càng lớn của các hiện tượng El Nino trong vài thập niên gần đây đã và đang cho thấy tác động lớn hơn của biến đổi khí hậu đối với việc hạn chế tăng trưởng kinh tế khu vực. Ước tính thiệt hại dài hạn về GDP thực tế ở nhiều nước quốc gia châu Á đang nổi - chủ yếu là Nam Á và Đông Nam Á - sẽ là từ 2% đến 6% GDP trong giai đoạn đến năm 2050, do nhiều yếu tố khác nhau, từ sản lượng kinh tế bị giảm sút đến tăng trưởng chi phí trong nỗ lực thích ứng với biến đổi khí hậu.

Chủ động ứng phó

Một nguy cơ khác phái sinh từ hiện tượng thời tiết El Nino làm giảm sản lượng lương thực chính là biện pháp hạn chế thương mại mà các nước có thể áp dụng để bảo đảm an ninh lương thực trong nước. Thế giới vẫn đang phải đối mặt với giá lương thực cao trong bối cảnh các nhà xuất khẩu lớn tiếp tục áp dụng biện pháp hạn chế. Chẳng hạn, lệnh cấm xuất khẩu gạo tấm của Ấn Độ, được áp dụng vào tháng 9-2022, dù chỉ có hiệu lực trong thời gian ngắn, nhưng việc tăng thuế đối với gạo không phải basmati vẫn được áp dụng. Những biện pháp này cho thấy sự cảnh giác của Chính phủ Ấn Độ về giá lương thực trong nước cao và những quan ngại về nguồn cung ngũ cốc trong tương lai.

Trong bối cảnh như vậy, sự kết hợp giữa những yếu tố có khả năng xảy ra, như hiện tượng El Nino mạnh và thiếu phân bón ở một số quốc gia có thể sẽ làm giảm sản lượng gạo trong năm nay. Giá cả và các tác động khác từ sự thiếu hụt như vậy sẽ trầm trọng hơn nếu các quốc gia áp dụng những biện pháp hạn chế xuất khẩu như họ đã làm trong giai đoạn 2007 - 2008. Cũng theo các chuyên gia, do có độ trễ trong sản xuất lương thực, dự kiến hiện tượng El Nino sẽ ảnh hưởng đến sản lượng lúa gạo và nhiều nông sản khác trong cả năm sau và những năm tiếp theo.

Do vậy, việc chủ động lên kế hoạch ứng phó với hiện tượng El Nino và những hậu quả liên quan đã và đang được chính phủ nhiều nước Đông Nam Á tích cực triển khai. Theo tờ Bangkok Post, hiện cơ quan quản lý nguồn nước Thái Lan đã phải đưa ra một kế hoạch quản lý các đập nước để lưu trữ, một biện pháp đòi hỏi sự hợp tác chặt chẽ của tất cả các bên, đặc biệt là người nông dân. Chính phủ Indonesia hồi tháng 4-2023 cũng đã công bố kế hoạch nhập khẩu 2 triệu tấn gạo trong năm nay, tăng mạnh so với năm 2022, do dự báo sẽ xảy ra những cú sốc dự kiến với năng suất cây trồng địa phương.

Tuy nhiên, do nhiều nền kinh tế mới nổi không có được các nguồn lực tài chính dồi dào và công cụ chính sách hiệu quả để chuẩn bị ứng phó thảm họa, giảm thiểu khủng hoảng và giải quyết những thách thức khí hậu dài hạn, các chuyên gia đã khuyến nghị doanh nghiệp cần xem xét phạm vi bảo hiểm thương mại trước những gián đoạn hoạt động tiềm tàng do thời tiết khắc nghiệt và những thách thức về khí hậu bất lợi. Theo đó, chính phủ, doanh nghiệp và người nông dân cũng cần chuẩn bị kế hoạch ứng phó, từ cơ sở phát điện dự phòng, dự trữ nước và thực phẩm để sử dụng trong trường hợp khẩn cấp./.