38 báo, gần 100 tạp chí, 33 đài phát thanh - truyền hình giảm, khoảng gần 18.000 người chịu tác động. Đó là con số được ông Lưu Đình Phúc - Cục trưởng Cục Báo chí - đưa ra trong tham luận tại Đại hội đại biểu Đảng bộ Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch nhiệm kỳ 2025 - 2030, ngày 26-6, khi đề cập đến vấn đề quy hoạch báo chí đang tiến hành. 

So với việc thực hiện quy hoạch báo chí năm 2019, số lượng cơ quan báo chí giảm ít hơn (năm 2019 giảm 58 báo, 115 tạp chí), nhưng số người chịu tác động lớn hơn rất nhiều, khoảng gần 18.000 người so với khoảng 1.500 người, chiếm khoảng 44% nhân lực báo chí trên toàn quốc. Ông Phúc cho rằng, “báo chí đang phải đối mặt với lời giải về nguồn thu và mô hình phát triển sau tinh gọn”.

Thực tế, nguồn thu đã trở thành vấn đề đau đầu của nhiều cơ quan báo chí, dù thuộc loại hình nào đi nữa, khi “miếng bánh” kinh tế báo chí phải chia sẻ cho các nền tảng truyền thông khác, nhất là trên không gian mạng, nền tảng số. Bản thân các cơ quan báo chí cũng phải cơ cấu lại các sản phẩm báo chí, tập trung vào những loại hình báo chí trên các nền tảng khác nhau, với việc phân phối nội dung khác nhau, để có thể tạo nguồn thu. 

Trong Báo cáo Xu hướng (World Press Trends Outlook) 2024 - 2025 công bố đầu năm 2025, Hiệp hội Báo chí và các Nhà xuất bản thế giới (WAN-IFRA) cho biết, tỷ trọng doanh thu từ quảng cáo và phát hành báo in giảm xuống còn 44,6% tổng doanh thu của các đơn vị tham gia khảo sát (từ tháng 7 đến tháng 9-2024). Trong khi đó, doanh thu kỹ thuật số tăng 7% so với cùng kỳ năm trước đó, đưa doanh thu từ quảng cáo số và thuê bao số chiếm 31,6% tổng doanh thu.

Các cơ quan báo chí ở Việt Nam chưa có số liệu cụ thể về cơ cấu doanh thu, nhưng chắc chắn cũng không đi ngược lại với xu hướng kinh tế báo chí thế giới, đó là: doanh thu từ báo in ngày càng sụt giảm, doanh thu kỹ thuật số ngày một tăng. Điều này vừa là thách thức, nhưng cũng là cơ hội cho các cơ quan báo chí sau khi hợp nhất. 

Ví như khi các báo và đài phát thanh - truyền hình trong một địa phương hoặc 2 - 3 địa phương nhập vào thành một, việc cơ cấu lại sản phẩm báo chí, phân bổ nguồn lực cho các loại hình, sản phẩm báo chí sẽ hợp lý hơn, với việc từng loại hình báo chí, từng sản phẩm báo chí đều có đích nhắm đến đối tượng bạn đọc, công chúng khác nhau, phù hợp với độ tuổi, giới tính, trình độ, đáp ứng đúng, trúng nhu cầu của người đọc, người nghe, người xem trên các nền tảng khác nhau. 

Đó chính là sự tránh lãng phí về nguồn nhân lực, tài chính khi cùng một đối tượng công chúng mà có ít nhất 2 cơ quan báo chí (trong một địa phương) cùng phục vụ.

Sự lãng phí khác cũng được nhìn nhận, trước đây nhiều cơ quan báo chí cùng đề cập về nội dung thông tin, nhưng số lượng công chúng tiếp cận không rộng rãi. Không ít nhân sự trong các cơ quan báo chí hoạt động kiểu “cầm chừng” vì khối lượng công việc còn hạn chế, thậm chí còn có sự chồng chéo, giẫm chân nhau giữa các phóng viên trong cùng một cơ quan báo chí. 

Chưa kể đến tình trạng có những cơ quan báo chí xa rời tôn chỉ, mục đích, chạy theo thị hiếu, thương mại hóa, sa đà vào vấn đề kinh tế báo chí, thậm chí lợi dụng nhà báo, nghề báo để trục lợi cá nhân, nhóm nhỏ. 

Chính vì vậy, không ít nhà báo, thậm chí nhiều nhà báo trong một cơ quan báo chí đã vướng vòng lao lý vì chèn ép, vòi vĩnh, đe dọa nhằm “cưỡng đoạt tài sản” của người dân, doanh nghiệp...

Vì vậy, việc tinh gọn bộ máy, sắp xếp lại cơ quan báo chí là việc bình thường. Tuy nhiên, điều này liệu có tạo ra sự nghi hoặc về chất lượng các sản phẩm báo chí sẽ giảm sút nếu không có sự cạnh tranh? Về nguyên tắc, sự âu lo đó là có cơ sở. Tuy nhiên, từ lâu báo chí đã luôn hướng tới phục vụ yêu cầu ngày càng khắt khe của công chúng, nên nếu sản phẩm không bảo đảm chất lượng, tính thời sự, sự khách quan, trung thực, hấp dẫn, nhân văn, bổ ích,... chắc chắn sẽ không tìm đến, giữ chân được công chúng. 

Và khi không có công chúng sẽ không có nguồn thu, từ phát hành, quảng cáo, tài trợ, hợp tác truyền thông... Đó chính là nguyên nhân rất quan trọng buộc báo chí phải không ngừng đổi mới, cải tiến, nâng cao chất lượng phục vụ công chúng, dù chỉ từ một sản phẩm, loại hình báo chí, hay một cơ quan báo chí tích hợp đầy đủ 4 loại hình báo chí là báo in, phát thanh, truyền hình và báo mạng điện tử. 

Như thế, việc số lượng ít (người làm báo, cơ quan báo chí) không hẳn đã đồng nghĩa với việc suy yếu, trái lại ít nhưng chất lượng được nâng cao, hoạt động hiệu quả hơn. Vậy nên, sự sụt giảm đầu mối, số lượng cũng chính là cơ hội để mỗi cơ quan báo chí tái cấu trúc, tập trung, cơ cấu, phân bổ lại nguồn lực nhằm phát triển hợp lý, hiệu quả hơn, phát huy vai trò, sức mạnh của mình trong kỷ nguyên mới.

Đó là với một cơ quan báo chí cụ thể, với cả nền báo chí quốc gia, việc cơ cấu, sắp xếp lại các cơ quan báo chí nằm trong tổng thể cuộc cách mạng tinh gọn bộ máy hành chính nhà nước mà Đảng ta đang tiến hành hết sức khẩn trương, quyết liệt, đồng bộ, được nhân dân kỳ vọng. Sự sắp xếp này chủ đích nhắm đến sự tinh gọn, tránh sự chồng lấn, giẫm chân, lãng phí để các cơ quan báo chí hoạt động hiệu quả hơn nữa. 

Cũng tại tham luận, ông Lưu Đình Phúc nhận định rằng, lực lượng báo chí cách mạng hiện nay nhiều nhưng dàn trải. “Yêu cầu tinh gọn báo chí đặt ra vấn đề mới về mô hình phát triển của báo chí cách mạng, cùng với đó là yêu cầu cao hơn về chất lượng nguồn nhân lực và hiệu suất, hiệu quả công việc; cơ chế, chính sách hướng tới mục tiêu phát triển báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại”, ông Phúc cho biết.

Rõ ràng, mô hình phát triển mới là vấn đề đặt ra cấp thiết, bởi mô hình ấy phải dung hòa, phát huy được thế mạnh của mỗi cơ quan báo chí trước khi sáp nhập, của mỗi loại hình báo chí, thậm chí là mỗi sản phẩm báo chí, trên các môi trường, nền tảng xuất bản khác nhau. 

Sự tích hợp các thể loại, loại hình báo chí trong một sản phẩm báo chí, một cơ quan báo chí đòi hỏi mỗi người làm báo phải học tập nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ, thường xuyên trau dồi, rèn luyện để có thể ở vị trí nào cũng có thể làm nhiều việc, từ viết bài, quay phim, chụp ảnh đến biên tập, hậu kỳ,... phù hợp với báo in, phát thanh, truyền hình, báo mạng điện tử hay các nền tảng số, nhất là trên các trang mạng xã hội mà cơ quan báo chí duy trì hoạt động các fanpage để mở rộng tầm ảnh hưởng, sức lan tỏa, qua đó nâng cao hiệu quả tuyên truyền, mở rộng nguồn thu, tạo điều kiện, tiền đề cho sự phát triển lớn mạnh hơn. 

Thực tế từ những cơ quan báo chí đã tiến hành hợp nhất cho thấy mô hình nhiều cơ quan báo chí, nhiều loại hình báo chí tụ hội ở một cơ quan báo chí, tuy có những bỡ ngỡ ban đầu, nhưng đã nhanh chóng đi vào nền nếp, với sự vận hành các sản phẩm, loại hình báo chí không bị gián đoạn, từng bước hợp lý, hiệu quả. 

Điều này chắc chắn sẽ được cải thiện trong thời gian tới, khi các nhà báo, cơ quan báo chí ứng dụng chuyển đổi số, nhất là trí tuệ nhân tạo (AI) vào quá trình hoạt động, sẽ trợ giúp đắc lực nhiều công việc của các nhà báo, từ kỹ thuật đến sáng tạo tác phẩm báo chí ở những mức độ nhất định.

Một vấn đề khác, sự tinh gọn bộ máy khiến mỗi người làm việc nhiều hơn, năng động, sáng tạo, cần mẫn, chuyên nghiệp hơn mới có thể đáp ứng được yêu cầu công việc. Và như vậy, sẽ không còn tình trạng dư thừa nhân sự, lãng phí công sức, nguồn lực vật chất ở mỗi cơ quan báo chí. 

Vì vậy, việc tinh giảm số lượng cơ quan báo chí, số lượng người làm báo chắc chắn không làm cơ quan báo chí, nền báo chí suy yếu mà đó chính là cơ hội để báo chí tái cơ cấu, định vị lại mình, tạo những môi trường, dư địa phát triển mới hiệu quả hơn, thích ứng với thời cuộc.

Trong bài phát biểu tại Lễ Kỷ niệm 100 năm Ngày Báo chí Cách mạng Việt Nam (21-6-1925 - 21-6-2025), Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: “Kỷ nguyên mới của dân tộc đang mở ra chân trời phát triển mới, đồng thời cũng đặt ra những yêu cầu cách mạng mới với quyết tâm cao, khát vọng lớn xây dựng đất nước hùng cường, thịnh vượng. Trong bối cảnh đó, báo chí cách mạng Việt Nam càng phải khẳng định rõ bản lĩnh cách mạng, vai trò tiên phong trên mặt trận tư tưởng - văn hóa, là trụ cột tư tưởng, lực lượng xung kích kiến tạo niềm tin và sự đồng thuận trong xã hội; góp phần quan trọng trong việc nhân lên những giá trị nhân văn, tiến bộ, lan tỏa mạnh mẽ tinh thần đổi mới, sáng tạo, truyền cảm hứng học tập, lao động, cống hiến. Báo chí phải không ngừng tự đổi mới để phát triển tương xứng với tầm vóc thời đại, với sự phát triển của đất nước, thực sự trở thành nền báo chí chuyên nghiệp, nhân văn, hiện đại, phục vụ sự nghiệp của Đảng, Nhà nước và Nhân dân trên hành trình dựng xây và phát triển đất nước”.

Có thể khẳng định giảm số lượng đầu mối cơ quan báo chí, đội ngũ những người làm báo tuy có những tâm tư, sự xáo trộn, nhưng đó thực sự là cơ hội để báo chí tập trung nguồn lực, phát huy vai trò, sức mạnh trong kỷ nguyên mới. 

Và khi đã tinh gọn để lớn mạnh, hoạt động hiệu quả hơn, với từng cơ quan báo chí, với mỗi nhà báo; vai trò của báo chí không những không bị suy yếu mà còn được nâng lên, tiếp tục đóng góp có trách nhiệm, hiệu quả vào sự nghiệp xây dựng và phát triển đất nước như suốt chiều dài 1 thế kỷ qua báo chí cách mạng Việt Nam đã thể hiện, nhất là trong bối cảnh cả nước bước vào kỷ nguyên mới với những kỳ vọng lớn lao của nhân dân về sự phát triển thịnh vượng, mạnh giàu của quốc gia - dân tộc./.