Vượt lên thử thách

Những chiếc turbine gió này vẫn được mọc lên, bất chấp nguy cơ các trận oanh tạc có thể xảy ra bất cứ lúc nào nhằm vào kết cấu hạ tầng lưới điện quốc gia Ukraina. Từ tháng 3-2023, Công ty Năng lượng tái tạo Ukraina (DTEK) đã lập nên kỳ tích tại quốc gia còn đang chìm trong khói lửa chiến tranh bằng nỗ lực tái định hình đầy táo bạo nền kinh tế năng lượng, với tham vọng trở thành trục cung cấp điện xanh cho châu Âu. DTEK chính thức thông báo xây dựng được gần 20 turbine và đưa vào vận hành một số tháp gió trong những điều kiện khó khăn hơn bất cứ nơi nào trên thế giới, bởi chỉ cách chiến tuyến Ukraina - Nga đầy khốc liệt gần 100km.

Dự án tại khu vực Mykolaiv góp phần sản xuất điện cho những người dân đang bị bao vây và cả lưới điện rộng hơn. Kế hoạch của DTEK đặt mục tiêu hoàn thành xây dựng hàng chục turbine điện gió và tạo đủ năng lượng cung cấp cho khoảng nửa triệu hộ gia đình. “Khi cuộc chiến bùng nổ, mối quan tâm chính của chúng tôi chỉ là làm thế nào để sống sót. Chúng tôi không biết sẽ phải làm gì với dự án xây dựng khổng lồ này”, Giám đốc điều hành DTEK Renewables, ông Oleksandr Selyshchev bộc bạch với truyền thông, “nhưng rồi những thành tích bước đầu của quân đội chúng tôi đã cho thấy rõ rằng, chiến thắng là điều không thể tranh cãi, vấn đề chỉ còn là thời gian. Vậy nên chúng tôi quyết định vẫn tiếp tục xây dựng”.

Dự án này được triển khai vào thời điểm Ukraina đang chứng tỏ cam kết sắp xếp lại kế hoạch của Liên minh châu Âu (EU) nhằm “xanh hóa” mạng lưới điện quốc gia. Công ty này là chủ đầu tư trang trại điện gió Tiligul, nằm ở phía Nam Ukraina, thuộc phần Đông Odessa. Doanh nghiệp này thuộc sở hữu của nhà tài phiệt Ukraina Rinat Akhmetov, người phất lên nhờ thâu tóm những tài sản nhiên liệu hóa thạch từ thời Liên bang Xô viết.

Công ty DTEK thuộc đế chế kinh doanh của ông Akhmetov đang ráo riết thúc đẩy kế hoạch xây dựng hệ thống điện gió công suất lên tới 30GW vào năm 2030, trong dó phân nửa được xuất khẩu sang các nước láng giềng dưới dạng điện năng hoặc khí hydro. Giai đoạn quá độ chuyển sang năng lượng sạch hơn được triển khai từ trước khi nổ ra cuộc xung đột Ukraina - Nga hồi tháng 2-2022, khi hệ thống hạ tầng khai thác than đá cũ kỹ của Ukraina cùng các khu mỏ trống rỗng đã trở nên lạc hậu và kém khả thi cho việc đầu tư.

Tuy nhiên, việc theo đuổi cuộc chuyển giao quá độ khi cả đất nước Ukraina và hệ thống điện lưới quốc gia nói riêng luôn có nguy cơ bị tấn công, oanh tạc bất cứ lúc nào quả là một thách thức to lớn. Khó khăn lớn nhất là nhiều địa điểm lý tưởng nhất cho sản xuất năng lượng tái tạo của Ukraina lại nằm ở trong, hoặc gần vùng lãnh thổ nằm dưới sự kiểm soát của quân đội Nga.

Tồn tại nhờ linh hoạt

“Khi bắt đầu thảo luận về những việc cần làm và cách thức triển khai, mọi việc vô cùng khó khăn”,

Giám đốc điều hành Oleksandr Selyshchev nhớ lại về dự án điện gió Tiligul, “thật là thảm họa vì xung đột đã nổ ra”. Những công ty nhà thầu nước ngoài tham gia dự án không thể cử công nhân tới khu vực chiến sự, điều đó có nghĩa là Ukraina cần phải làm việc với các công ty để đào tạo những nhóm nhân viên địa phương đảm nhận phần lớn công việc. Ông Selyshchev chia sẻ: “chúng tôi phải tạo ra một cách tiếp cận hoàn toàn mới trong thi công. Khi mùa đông tới, chúng tôi phải tổ chức báo động dừng công việc. Không thể nào làm theo kế hoạch thông thường”.

Trong những năm trước chiến tranh, Ukraina đã chậm trễ suốt thời gian dài việc “xanh hóa” nguồn năng lượng. Nhưng mọi việc bắt đầu tiến triển. Theo Trung tâm Nghiên cứu chiến lược và các vấn đề quốc tế (CSIS), năm 2019, chỉ 3% nguồn năng lượng hỗn hợp tại quốc gia này có nguồn gốc từ các nguồn tái tạo như điện Mặt trời và điện gió và địa nhiệt điện. Tới cuối năm 2020, tỷ lệ này nhích lên hơn 12%. Mục tiêu của Ukraina là tăng gấp đôi con số này vào năm 2035.

Ben Cahill - nghiên cứu sinh cấp cao về an ninh năng lượng và biến đổi khí hậu thuộc CSIS - phân tích: “trong thời gian dài, Ukraina mong muốn kết nối tương lai năng lượng của mình với châu Âu chứ không phải Nga. Điều đó có nghĩa là Ukraina phải hướng đến vai trò cung cấp thêm lượng điện năng không carbon (zero-carbon) và có tiềm năng xuất khẩu sang châu Âu”.

Chuyên gia Cahill cho biết, Ukraina phải cạnh tranh với nhiều quốc gia khác vốn chào mời các nhà đầu tư tới một nơi ít rủi ro hơn để rót vốn, thay vì một quốc gia luôn trong tình trạng bị tấn công quân sự. “Mọi dự án mà họ xây dựng tại Ukraina đã khẳng định với các nhà đầu tư, rằng điều này là có thể, và đừng vội xóa tên chúng tôi”, chuyên gia CSIS nhấn mạnh.

Các tháp turbine gió và tấm năng lượng Mặt trời đang tạo ra một lợi ích duy nhất cho Ukraina hiện nay, bởi những vụ oanh kích liên miên của Nga nhắm vào hạ tầng điện của quốc gia này. Các nguồn năng lượng sạch có tính linh hoạt hơn những nhà máy điện sử dụng nhiên liệu hóa thạch vốn là hạ tầng “nguyên khối”, những mục tiêu dễ bị tổn thương và rất khó tái thiết.

Phân tích kỹ hơn về các nguồn điện xanh, Phó giáo sư Khoa Tài chính thuộc Đại học Illinois (Mỹ) Tatyana Deryugina nói: “sẽ khó khăn hơn để tên lửa bắn trúng những hạ tầng lắp đặt kiểu này. Các turbine gió nằm rải rác sẽ khiến việc loại bỏ chúng là không đơn giản. Ngay cả khi người ta bắn sập một turbine gió, hay một vài tấm thu năng lượng Mặt trời, những turbine và tấm năng lượng khác vẫn còn đó”.

Một trang trại điện Mặt trời của DTEK ở vùng Kherson phía Nam Ukraina đã bị phá hoại phần nào do trúng đạn pháo của quân đội Nga, nhưng sau đó được sửa chữa và nhanh chóng hoạt động trở lại ngay khi quân đội Ukraina tái kiểm soát khu vực này vào tháng

10-2022. Những tấm pin năng lượng Mặt trời ở làng Tryfonivka (Beryslav Raion, Kherson Oblast) đang cung cấp điện tạm thời vào đường dây truyền tải trong khi chờ các kỹ sư tái thiết trạm điện địa phương vốn đã bị đánh sập hoàn toàn. Những tấm pin này sẽ mang nguồn điện trở lại cho cộng đồng dân cư ở gần chiến tuyến, vốn đã bị chìm trong bóng tối vì phụ thuộc nguồn điện từ các nhà máy chạy khí đốt hoặc than.

Hồi tháng 3-2023, Chủ tịch Hội đồng châu Âu, bà Ursula von der Leyen thông báo tại Thủ đô Kiev rằng, EU hy vọng sẽ cung cấp đủ các tấm pin năng lượng Mặt trời lợp mái nhà cho các bệnh viện, trường học, công sở và tòa nhà khác tại Ukraina. Những người ủng hộ năng lượng xanh tại Ukraina hy vọng những dự án này có thể thay thế các máy phát điện khẩn cấp chạy bằng dầu diesel./.

HSSK 494 (Ngày 10-5-2023)