Xây dựng, phát triển đội ngũ trí thức Hà Nội trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc

Vai trò của người trí thức trong tiến trình phát triển của Thủ đô

Năm 1010, vua Lý Công Uẩn đã có một quyết định lịch sử dời đô từ Hoa Lư (Ninh Bình) đến thành Đại La (Hà Nội) để tạo lập cơ đồ, dựng xây vương triều hùng mạnh. Quyết định đó đã nhận được sự ủng hộ nhiệt thành của các quan đại thần và nhân dân. Trong Chiếu dời đô, vua Lý Công Uẩn viết: “Thành Đại La, đô cũ của Cao Vương, ở giữa khu vực trời đất, được thế rồng cuộn hổ ngồi, chính giữa nam bắc đông tây, tiện nghi núi sông sau trước. Vùng này mặt đất rộng mà bằng phẳng, thế đất cao mà sáng sủa, dân cư không khổ thấp trũng tối tăm, muôn vật hết sức tươi tốt, phồn thịnh. Xem khắp nước Việt đó là nơi thắng địa, thực là chỗ tụ hội quan yếu của bốn phương, đúng là nơi thượng đô kinh sư mãi muôn đời”¹.

Kể từ thời nhà Lý đến nay, kinh đô của nước Đại Việt nhiều lần thay đổi trong những không, thời gian và hoàn cảnh lịch sử nhất định, nhưng phần lớn các triều đại đều chọn Thăng Long - Đông Đô - Hà Nội là đất kinh kỳ, chốn phồn hoa đô hội, trung tâm của quyền lực, nơi diễn ra các sự kiện trọng đại của quốc gia, dân tộc.

Sau khi Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, ngày 9-11-1946, tại kỳ họp thứ 2, Quốc hội khóa I đã thông qua Hiến pháp nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Thành phố Hà Nội được chọn là Thủ đô của cả nước.

Với vị trí địa - chính trị đặc biệt quan trọng, nơi tập trung các cơ quan đầu não của Trung ương, Chính phủ và đoàn thể chính trị - xã hội, Hà Nội từng là pháo đài, trận địa và là hậu phương vững chắc trong những năm tháng chiến tranh gian khổ chống lại âm mưu xâm lược của thực dân, đế quốc. Trên vùng đất Thủ đô in dấu và chứng kiến biết bao thời khắc có ý nghĩa lịch sử trọng đại của dân tộc, đất nước; nơi lắng đọng hồn thiêng sông núi.

Song hành cùng những bước đường lịch sử của dân tộc, đất nước, nhất là qua gần 40 năm thực hiện công cuộc đổi mới, diện mạo, bức tranh của Thủ đô không chỉ có sự thay đổi về địa giới hành chính mà những con số ấn tượng về phát triển kinh tế, chính trị, xã hội, văn hóa, giáo dục, an ninh quốc phòng², cho thấy Hà Nội đã có những bước phát triển vượt bậc, xứng đáng là đầu tàu của cả nước.

Góp mặt vào những thành công chung của Thủ đô, ngoài nỗ lực, cố gắng của các cấp chính quyền; sự ủng hộ nhiệt tình của nhân dân, còn có những góp, hy sinh thầm lặng của những người trí thức.

Hà Nội là Thủ đô, vùng đất kinh kỳ - Kẻ chợ, nơi hội tụ của linh khí trời đất, và nơi đây từ lâu cũng là vùng đất hội tụ của những nhân tài, trí thức, vùng đất góp phần nuôi dưỡng, đào tạo nên những người con ưu tú của dân tộc. Trong tác phẩm Bình Ngô đại cáo (1428), Nguyễn Trãi khẳng định: “Tuy mạnh yếu từng lúc khác nhau/Song hào kiệt đời nào cũng có”. Điều này nói lên truyền thống văn hóa, văn hiến lâu đời với sự xuất hiện của những bậc đại trí thức, anh hùng hào kiệt, danh nhân văn hóa thế giới.

Hình ảnh “Tháp bút, đài nghiên” được dựng lên bên cạnh Hồ Gươm là một biểu tượng đẹp về truyền thống hiếu học, trọng hiền tài với câu nói bất hủ của Thân Nhân Trung: “Hiền tài là nguyên khí quốc gia, nguyên khí thịnh thì thế nước mạnh mà càng lên cao; nguyên khí suy thì nước yếu mà càng xuống thấp. Bởi vậy, các bậc vua tài giỏi đời xưa, chẳng có đời nào lại không chăm lo nuôi dưỡng và đào tạo hiền tài bồi đắp thêm nguyên khí”. Câu nói trên được đề cập trong bài ký đề tên bia Tiến sĩ khoa Nhâm Tuất, niên hiệu Đại Bảo thứ 3 (năm 1442) hiện vẫn còn được lưu giữ tại Văn Miếu - Quốc Tử Giám (Hà Nội).

Bàn về vai trò của đội ngũ (tầng lớp) trí thức trong tiến trình phát triển của Thủ đô, có thể khẳng định họ là lực lượng chính trong sáng tạo, trao truyền và lan tỏa những giá trị tiêu biểu của Thủ đô ngàn năm văn hiến, hào hoa, thanh lịch và anh hùng. Là tầng lớp tinh hoa được đào tạo bài bản, được nuôi dưỡng trong truyền thống văn hóa tốt đẹp của gia đình, trải qua quá trình mài dùi kinh sử, đèn sách, được thử thách, tôi luyện trong thực tiễn đấu tranh, họ là những người con ưu tú, hội tụ những đức tính, phẩm chất tốt đẹp, mang tính đại diện, thể hiện niềm tin tưởng, tự hào của người dân Thủ đô.

Trong công cuộc kháng kiến kiến quốc, có biết bao những trí thức, văn nghệ sĩ đã từ giã gia đình, quê hương, gác lại giấc mơ giảng đường đại học, hy sinh lợi ích cá nhân, sẵn sàng viết đơn tình nguyện, khoác ba lô ra tiền tuyến, đi đến những nơi khó khăn, gian khổ nhất để đồng hành, chia sẻ với quân dân, đồng bào. Nhiều thế hệ học sinh, sinh viên, trí thức Hà Nội đã hy sinh anh dũng, bảo vệ vững chắc nền độc lập, tự do của Tổ quốc.

Để giữ vững trận địa, pháo đài quan trọng là Thủ đô kháng chiến, nhiều trí thức Hà Nội đã không quản gian khổ hy sinh, chiến đấu với tinh thần “Quyết tử cho Tổ quốc quyết sinh”. Nhưng ở họ, cái khốc liệt, dữ dội của bom đạn không thể át đi tinh thần lãng mạn, hào hoa, thanh lịch của người Tràng An. Họ vẫn giữ một tinh thần lạc quan, yêu đời, một niềm tin sắt son vào tương lai tất thắng của cách mạng, kháng chiến.

Trong công cuộc tái thiết Thủ đô sau chiến tranh, đi lên xây dựng cuộc sống mới, đội ngũ trí thức Hà Nội không ngừng được bổ sung về lực lượng khi có nhiều học sinh, sinh viên, trí thức ở các tỉnh, thành phố tìm về Hà Nội để học tập, nghiên cứu. Nhiều trí thức được cử ra nước ngoài đào tạo, học tập, trao đổi kinh nghiệm. Nhiều trí thức sẵn sàng rời bỏ môi trường, điều kiện làm việc thuận lợi ở các nước tiên tiến trở về nước phục vụ Tổ quốc, nhân dân.

Đồng hành cùng những bước thăng trầm của Thủ đô, nhất là từ khi bắt đầu công cuộc đổi mới toàn diện đất nước đến nay, bằng tinh thần lao động sáng tạo nghiêm túc, sự tâm huyết, tận tâm với nghề, say mê nghiên cứu khoa học và một tình yêu không điều kiện với Thủ đô, những trí thức trẻ của Thủ đô hiện nay đang ngày đêm miệt mài nghiên cứu, sáng tạo, cho ra đời những phát minh, sáng chế mới về khoa học, kỹ thuật công nghệ, phần mềm, tạo lực lượng sản xuất mới, góp phần thúc đẩy quá trình phát triển nhanh, bền vững Thủ đô trong bối cảnh chuyển mình của dân tộc.

Thời cơ và thách thức đặt ra với đội ngũ trí thức Thủ đô trong kỷ nguyên mới

Năm 2026 đánh dấu bước ngoặt quan trọng của Thủ đô và cả nước, năm diễn ra Đại hội XIV của Đảng, khởi đầu cho một kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Để hướng tới dấu mốc kỷ niệm 100 năm thành lập nước và 100 năm thành lập Đảng, Việt Nam sẽ là nước phát triển, thu nhập cao, giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc, Hà Nội phải là địa phương đi đầu trong việc thực hiện và hoàn thành các mục tiêu thiên niên kỷ, tạo động lực và nguồn cảm hứng để dẫn dắt các tỉnh, thành phố khác cùng nhau phát triển. Bối cảnh mới đặt ra cho Hà Nội, trong đó có đội ngũ trí thức cả những cơ hội thuận lợi và cả những thách thức cần vượt qua để hoàn thành xuất sắc trọng trách, sứ mệnh cao cả mà nhân dân giao phó.

Về thời cơ:

Sự quan tâm của Đảng, Nhà nước: Việt Nam là đất nước có truyền thống hiếu học, trọng hiền tài. Kế thừa, phát triển truyền thống tốt đẹp đó, Đảng, Nhà nước ta luôn dành sự quan tâm đặc biệt đối với trí thức. Bước vào thời kỳ đổi mới, để xây dựng đội ngũ trí thức lớn mạnh về số lượng và chất lượng, đáp ứng yêu cầu sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa, Đảng đã ban hành nhiều Nghị quyết về xây dựng đội ngũ trí thức, tiêu biểu như: Nghị quyết số 27-NQ/TW ngày 06-8-2008 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa X về xây dựng đội ngũ trí thức trong thời kỳ đẩy mạnh công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước; Kết luận số 52/KL-TW ngày 30-5-2019 của Ban Bí thư về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương 7 khóa X; Nghị quyết số 45-NQ/TW ngày 24-11-2023 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới.

Đảng ta khẳng định: Đội ngũ trí thức là nhân tố quan trọng trong nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài, nâng tầm trí tuệ và sức mạnh dân tộc, đóng góp to lớn cho sự nghiệp đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc… Xây dựng đội ngũ trí thức vững mạnh toàn diện là đầu tư cho xây dựng, bồi đắp “nguyên khí quốc gia” và phát triển bền vững; là trách nhiệm của Đảng, Nhà nước, hệ thống chính trị và xã hội.

Cụ thể hóa chủ trương của Đảng, Hà Nội cũng đã xây dựng, ban hành nhiều cơ chế, chính sách tạo điều kiện, môi trường thuận lợi cho đội ngũ trí thức Thủ đô thỏa sức sáng tạo, cống hiến. Cụ thể là sau 15 năm thực hiện Nghị quyết số 27 NQ/TW của Ban Chấp hành Trung ương khóa X, Thành ủy Hà Nội đã khẩn trương, nghiêm túc tổ chức quán triệt Nghị quyết tới các cấp, các ngành, đoàn thể trên địa bàn thành phố đồng thời cụ thể hoá và chỉ đạo thực hiện bằng nhiều nghị quyết, chương trình, chỉ thị, đặc biệt là các nghị quyết chuyên đề giáo dục và đào tạo, khoa học và công nghệ, văn hóa; về đổi mới và nâng cao chất lượng công tác đào tạo, bồi dưỡng cán bộ công chức.

Thành ủy ban hành 10 chỉ thị, nghị quyết, chương trình hành động và 2 đề án; HĐND thành phố ban hành 6 nghị quyết. UBND thành phố ban hành 6 kế hoạch, quyết định thực hiện các văn bản chỉ đạo của Thành ủy, HĐND. Những quyết sách đó thể hiện sự quan tâm đặc biệt của Hà Nội trong công tác phát triển đội ngũ trí thức Thủ đô xứng tầm với yêu cầu, nhiệm vụ của tình hình mới.

Thành phố đã thể chế hóa các chủ trương, chính sách xã hội nhằm xây dựng một môi trường thực sự dân chủ, tôn trọng và bảo vệ các điều kiện lao động sáng tạo, các chế độ đãi ngộ thích đáng đối với trí thức. Đặc biệt, để triển khai thực hiện Luật Thủ đô, HĐND thành phố đã ban hành 6 nghị quyết tạo điều kiện để xây dựng đội ngũ trí thức Thủ đô ngày càng lớn mạnh, đáp ứng yêu cầu ngày càng cao của sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện hội nhập quốc tế.

Để triển khai và thực hiện hiệu quả Nghị quyết số 57-NQ/TW của Bộ Chính trị, Thành phố Hà Nội xem xét việc đăng ký bổ sung dự toán ngân sách năm 2025 cho lĩnh vực khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số, bảo đảm mức chi đạt tối thiểu 3% ngân sách. Mức chi tối thiểu 3% thể hiện quyết tâm chính trị lớn của Hà Nội trong việc ưu tiên nguồn lực đầu tư tương xứng để hỗ trợ, ươm mầm cho những tài năng trẻ.

Môi trường, điều kiện làm việc thuận lợi: Hà Nội là Thủ đô, là trái tim của cả nước, nơi đóng trụ sở của nhiều cơ sở đào tạo, giáo dục các cấp, các viện nghiên cứu, các không gian sáng tạo, các diễn đàn trao đổi học thuật, các thư viện, không gian khởi nghiệp, vườn ươm trí tuệ, tài năng. Đây là những điều kiện thuận lợi để người trí thức phát huy năng lực, sở trường; được làm việc trong môi trường tự do, dân chủ, được tranh biện, đối thoại, trao đổi, chia sẻ với các trí thức, nhà khoa học quốc tế thông qua các diễn đàn, hội thảo.

Sự trưởng thành, lớn mạnh của đội ngũ trí thức Thủ đô: Hà Nội là nơi tập trung đội ngũ trí thức lớn nhất cả nước với hàng nghìn giáo sư, phó giáo sư, tiến sĩ và thạc sĩ. Nếu kể cả các cơ quan Trung ương đóng trên địa bàn Hà Nội thì tổng số trí thức có trình độ tiến sĩ trở lên ở Hà Nội chiếm 65% của cả nước, chiếm 65-70% các học viện, trường đại học, cao đẳng của cả nước³.

Tính đến đầu năm 2022, tổng số cán bộ, công chức, viên chức trong các cơ quan nhà nước, đơn vị sự nghiệp thuộc UBND thành phố gồm: 7.286 công chức, trong đó có 84 tiến sĩ; 121.291 viên chức, trong đó có 317 tiến sĩ. Trong vòng 18 năm trở lại đây, UBND thành phố đã tuyên dương 1.819 thủ khoa xuất sắc⁴.

Về đội ngũ trí thức thuộc các liên hiệp hội, hiện Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật thành phố có trên 50.000 hội viên là những cán bộ khoa học đang công tác tại các cơ quan đơn vị, các trường đại học, cao đẳng trên địa bàn Hà Nội và Trung ương. Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Hà Nội có tổng số hơn 6.400 hội viên là những văn nghệ sĩ đã nghỉ chế độ và đang công tác tại các cơ quan, đơn vị của thành phố và Trung ương; hoạt động sâu trong từng lĩnh vực nghệ thuật, nhiều người trong đó là các chuyên gia hàng đầu, các văn, nghệ sĩ tài năng của Thủ đô và đất nước⁵.

Sự phát triển của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo: Cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư với những ưu thế vượt trội về trí tuệ nhân tạo (AI), điện toán đám mây, dữ liệu lớn… đã và đang mở ra những chân trời sáng tạo mới cho đội ngũ trí thức, nhà khoa học. Hiện nay, khoa học và công nghệ đang dần trở thành một lực lượng sản xuất trực tiếp, thay đổi căn bản cách thức sản xuất và nâng cao năng suất, hiệu quả; là động lực then chốt cho tăng trưởng kinh tế thần kỳ của nhiều quốc gia.

Nhận thức vai trò, tầm quan trọng của khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo, trong đó lực lượng nòng cốt, giữ vai trò then chốt là đội ngũ những nhà khoa học trẻ, trí thức, tầng lớp doanh nhân. Trước yêu cầu của kỷ nguyên mới, Bộ Chính trị ban hành Nghị quyết số 57-NQ/TW về thúc đẩy khoa học công nghệ và đổi mới sáng tạo; Nghị quyết số 59-NQ/TW về chủ động hội nhập quốc tế sâu rộng; Nghị quyết số 68 về phát triển mạnh mẽ khu vực kinh tế tư nhân và Nghị quyết số 66-NQ/TW về đổi mới toàn diện công tác xây dựng, thi hành pháp luật.

Bốn nghị quyết được xem là “Bộ tứ trụ cột để đất nước cất cánh”. Bốn nghị quyết có mối quan hệ, tác động biện chứng và ảnh hưởng lẫn nhau. Nếu thể chế không minh bạch (Nghị quyết 66), thì kinh tế tư nhân khó phát triển (Nghị quyết 68), khoa học công nghệ thiếu môi trường sáng tạo (Nghị quyết 57) và hội nhập quốc tế thiếu hiệu quả (Nghị quyết 59). Ngược lại, nếu đổi mới sáng tạo không đột phá, kinh tế tư nhân sẽ yếu, hội nhập quốc tế sẽ bị hạn chế. Nếu hội nhập không chủ động, bản thân thể chế và các động lực trong nước cũng khó cải cách toàn diện.

Điểm đột phá chung của cả 4 Nghị quyết là tư duy phát triển mới: từ “quản lý” sang “phục vụ”, từ “bảo hộ” sang “cạnh tranh sáng tạo”, từ “hội nhập bị động” sang “hội nhập chủ động”, từ “cải cách phân tán” sang “đột phá toàn diện, đồng bộ và sâu sắc”. Đây là những khâu đột phá nhằm khắc phục những điểm nghẽn về thể chế, tạo môi trường thuận lợi nhất để trí thức, nhà khoa học phát huy tinh thần sáng tạo, cống hiến, có những phát minh mới mang lại giá trị và lợi nhuận lớn, thúc đẩy quá trình phát triển nhanh, bền vững đất nước.

Theo Báo cáo của Thành ủy Hà Nội, những năm qua thành phố luôn chú trọng khuyến khích ứng dụng, phát triển khoa học, công nghệ trong mọi lĩnh vực đời sống xã hội, đưa vào vận hành vườn ươm doanh nghiệp công nghệ thông tin đổi mới sáng tạo Hà Nội; tiếp nhận 28 hồ sơ dự án/ý tưởng, trong đó 14 dự án được tiếp nhận vào giai đoạn ươm tạo chính thức.

Khai trương cổng thông tin hệ sinh thái khởi nghiệp thành phố Hà Nội tại địa chỉ StartupCity.vn, tạo môi trường kết nối khởi nghiệp. Trên địa bàn thành phố hiện có khoảng 9.700 doanh nghiệp công nghệ thông tin, tăng trưởng bình quân 31,6%/năm. Doanh thu công nghệ thông tin đạt khoảng 10 tỷ USD, trong đó, giá trị xuất khẩu đạt hơn 3 tỷ USD, chiếm 25% tổng kim ngạch xuất khẩu; lao động trong lĩnh vực công nghệ thông tin đạt hơn 160 nghìn người, tăng 12,8%”⁶.

Trên địa bàn Hà Nội “có hơn 155 nghìn doanh nghiệp đang hoạt động (là địa phương đứng thứ 2 toàn quốc về số lượng doanh nghiệp), trong đó 97,2% là doanh nghiệp tư nhân. Tốc độ tăng và tỷ trọng vốn đầu tư thực hiện toàn xã hội của khu vực kinh tế tư nhân tăng mạnh qua các năm (bình quân tăng 7,3% và chiếm tỷ trọng 57,8%); đóng góp trên 45% GRDP của thành phố, tạo ra gần 80% việc làm mới mỗi năm”⁷. Bên cạnh đó những thành tựu trong phát triển kinh tế thị trường, hội nhập quốc tế sâu rộng, đời sống vật chất được nâng cao, chế độ lương thưởng ngày càng tăng, tạo điều kiện thuận lợi để trí thức, nhà khoa học yên tâm làm việc và cống hiến.

Về thách thức:

Bên cạnh những điều kiện, cơ hội thuận lợi thì phát triển trong bối cảnh mới, đội ngũ trí thức Thủ đô cũng đứng trước những khó khăn, thách thức.

Mặc dù thời gian qua nhiều quyết sách lớn của Đảng, Nhà nước và của Thủ đô Hà Nội về xây dựng, phát triển đội ngũ trí thức trong tình hình mới, nhưng quá trình triển khai thực hiện còn có những khó khăn, vướng mắc, nhất là thủ tục hành chính còn rườm rà, nhiều khâu đoạn trung gian, nặng về hình thức, chưa thực sự chú trọng đến chất lượng, hiệu quả, đầu ra của sản phẩm, công trình.

Đội ngũ trí thức có sự gia tăng về số lượng, đa dạng về ngành, nghề nhưng hiệu suất, hiệu năng, hiệu quả của những công trình nghiên cứu còn hạn chế, chưa có những phát minh, sáng chế mang tính đột phá để tạo ra những chuyển biến thật sự sâu sắc trong đời sống xã hội.

Những năm qua, diện mạo đô thị Hà Nội có những đổi thay theo hướng tích cực, ngày càng văn minh, hiện đại. Tuy nhiên, nhiều vấn đề nhức nhối lâu nay của Thủ đô chưa được giải quyết, các nhà khoa học chưa đề xuất được những phương án khả thi, khắc phục triệt để những vấn đề liên quan đến ô nhiễm môi trường, xử lý rác thải, khói bụi, tình trạng ngập lụt, kẹt xe, vấn nạn giao thông, kiến trúc, cảnh quan đô thị, bảo tồn phố cổ… Cơ chế liên kết mang tính ràng buộc pháp lý giữa nhà khoa học với chính quyền chưa được thiết lập chặt chẽ dẫn đến tình trạng nhiều ý kiến tâm huyết của nhà khoa học chưa đến được với các cấp chính quyền.

Hà Nội là nơi có mật độ các cơ sở giáo dục, đào tạo, viện nghiên cứu lớn nhất cả nước. Tuy nhiên định hướng nghiên cứu còn chưa sát với thực tiễn, chiến lược phát triển đội ngũ chuyên gia, nhà khoa học đầu ngành còn chưa cân đối, dẫn đến 1 số ngành nghề khoa học cơ bản, khoa học trọng điểm thiếu vắng lực lượng. Các nghiên cứu còn mang nặng tính hàn lâm, kinh viện, thiên về lý thuyết, thiếu tính ứng dụng, chưa đáp ứng được yêu cầu mà các đơn vị sản xuất, kinh doanh đề ra.

Hà Nội là nơi tập trung đông dân cư với những tòa nhà chung cư, dịch vụ thương mại không ngừng mọc lên, thiếu quỹ đất cho các không gian sáng tạo, vườn ươm tài năng. Chế độ, chính sách về tiền lương, thưởng, đãi ngộ cho các tài năng trẻ, thủ khoa xuất sắc của các trường Đại học, nhà khoa học làm việc trong các viện nghiên cứu, các cơ quan nhà nước còn thấp, dẫn đến tình trạng một số nhà khoa học phải làm thêm nhiều nghề để kiếm sống và trang trải cuộc sống đắt đỏ ở Thủ đô.

Việt Nam đã và đang hội nhập quốc tế sâu rộng nhưng trình độ ngoại ngữ, tin học và khả năng đối thoại, tranh biện với các học giả, nhà nghiên cứu ở các nước tiên tiến trên thế giới còn hạn chế. Vì thế bên cạnh việc thực thi đồng bộ thể chế, hoàn thiện cơ chế, chính sách phát triển đội ngũ trí thức, nhà khoa học thì rất cần đến năng lực sáng tạo, tinh thần cống hiến, nghị lực phi thường của đội ngũ trí thức, nhà khoa học Thủ đô.

Một số giải pháp phát huy tinh thần đổi mới, sáng tạo của đội ngũ trí thức Thủ đô trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc

Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 05-5-2022 của Bộ Chính trị “Về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045” đã đề ra mục tiêu đến năm 2030, Thủ đô Hà Nội là thành phố “Văn hiến - Văn minh - Hiện đại”; trở thành trung tâm, động lực thúc đẩy phát triển vùng đồng bằng sông Hồng, vùng kinh tế trọng điểm Bắc Bộ và cả nước; hội nhập quốc tế sâu rộng, có sức cạnh tranh cao với khu vực và thế giới, phấn đấu phát triển ngang tầm thủ đô các nước phát triển trong khu vực. Tốc độ tăng trưởng GRDP bình quân giai đoạn 2021 - 2025 cao hơn mức tăng bình quân chung của cả nước; GRDP giai đoạn 2026 - 2030 tăng 8,0 - 8,5%/năm; GRDP bình quân đầu người đạt 12.000 - 13.000 USD⁸.

Tầm nhìn đến năm 2045, Nghị quyết nhấn mạnh: Thủ đô Hà Nội là thành phố kết nối toàn cầu, có mức sống và chất lượng cuộc sống cao, với GRDP/người đạt trên 36.000 USD; kinh tế, văn hóa, xã hội phát triển toàn diện, đặc sắc và hài hòa; tiêu biểu cho cả nước; có trình độ phát triển ngang tầm thủ đô các nước phát triển trong khu vực và trên thế giới⁹.

Để đạt được mục tiêu đó, đội ngũ trí thức Thủ đô phải đóng vai trò là lực lượng nòng cốt, xung kích trong việc tạo ra những giá trị mới, những sản phẩm có hàm lượng chất xám cao, mang lại lợi ích kinh tế lớn, tạo động lực để Thủ đô cùng cả nước vươn mình bước vào kỷ nguyên mới giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc.

Để phát huy những thành tựu, kết quả đạt được, khắc phục những bất cập, khó khăn, các cấp ủy, chính quyền Thủ đô và chính đội ngũ trí thức cần thực hiện tốt những nhiệm vụ, giải pháp cơ bản như:

Thứ nhất, tiếp tục nâng cao nhận thức của các cấp ủy, chính quyền và người dân Thủ đô về vai trò, vị trí, tầm quan trọng đặc biệt của đội ngũ trí thức - những người lao động trí óc, tư duy và năng lực nghiên cứu độc lập, sản sinh ra nhiều ý tưởng, phát minh, sáng kiến mới, tác động trực tiếp đến sự phát triển của lực lượng sản xuất, tạo ra những giá trị mới cho đời sống xã hội, thúc đẩy kinh tế phát triển. Hiện nay, phát triển kinh tế xanh, kinh tế tri thức, kinh tế tuần hoàn đang là xu hướng phát triển chung của thế giới.

Việc đẩy mạnh phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo; quan tâm, chú trọng xây dựng, củng cố và phát triển đội ngũ trí thức, nhất là những nhà khoa học trẻ, tài năng là nhiệm vụ của các cấp, các ngành, trong đó Hà Nội phải là địa phương tiên phong, dẫn đầu.

Tầng lớp trí thức chiếm tỷ lệ nhỏ trong các giai tầng xã hội, nhưng lại có vị trí đặc biệt quan trọng trong dẫn đắt, định hướng và tổ chức đời sống cộng đồng; họ là cầu nối gắn kết, đưa chủ trương, đường lối, chính sách của Đảng, Nhà nước đến với nhân dân. Chú trọng phát triển đội ngũ trí thức hùng mạnh, tạo nguồn “nguyên khí quốc gia”, đưa đất nước bước vào kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc.

Thứ hai, tiếp tục đổi mới và hoàn thiện thể chế, chính sách trọng dụng người tài. Hà Nội cần cụ thể hóa bốn nghị quyết mới của Bộ Chính trị khóa XIII thành các chương trình hành động cụ thể, gắn với điều kiện của Thủ đô bằng những cơ chế, chính sách linh hoạt, có tính đột phá, có thể áp dụng ngay trong thực tiễn, tạo động lực để các nhà khoa học yên tâm sáng tạo, cống hiến.

Thực hiện tốt Chương trình hành động số 30-CTr/TU ngày 8-3-2024 của Thành ủy Hà Nội về thực hiện Nghị quyết số 45-NQ/TƯ ngày 24-11-2023 của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII về “Tiếp tục xây dựng và phát huy vai trò của đội ngũ trí thức đáp ứng yêu cầu phát triển đất nước nhanh và bền vững trong giai đoạn mới” gắn với các lĩnh vực nghiên cứu cụ thể.

Cải cách mạnh mẽ chính sách tiền lương; tôn vinh, khen thưởng xứng đáng đối với những cống hiến đặc biệt xuất sắc của các nhà khoa học. Thiết lập và bảo đảm không gian, môi trường làm việc thật sự tự do, dân chủ, khách quan, công bằng đối với các nhà khoa học. Có tinh thần tôn trọng, cầu thị và lắng nghe tâm tư, nguyện vọng và những tư vấn, hiến kế của nhà khoa học trong quản trị, điều hành đất nước.

Có chính sách chấp nhập rủi ro trong nghiên cứu khoa học; đầu tư nguồn lực tương xứng cho nghiên cứu khoa học, nhất là khoa học cơ bản, nghiên cứu ứng dụng, phát triển mạnh khoa học, kỹ thuật, công nghệ. Quan tâm xây dựng cơ sở hạ tầng, các thiết chế văn hóa, các không gian sáng tạo, khởi nghiệp; các vườn ươm tài năng trẻ, tạo diễn đàn mở để kết nối các nhà khoa học ở trong và ngoài nước.

Thứ ba, đẩy mạnh hợp tác quốc tế về khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo. Hà Nội là Thủ đô của cả nước, nơi tập trung đội ngũ các nhà khoa học hàng đầu của cả nước, vì thế Hà Nội phải kiến tạo môi trường làm việc thông thoáng, thuận lợi nhất để thu hút các nguồn lực, các tài năng trẻ ở trong và ngoài nước đến học tập, nghiên cứu, làm việc, chia sẻ kinh nghiệm.

Bên cạnh việc quan tâm, đầu tư phát triển các trường đại học, các viện nghiên cứu lớn, xứng tầm trong khu vực và quốc tế, Hà Nội cần cử các nhà khoa học đi đào tạo, học tập kinh nghiệm ở các nước tiên tiến trên thế giới để chuyển giao công nghệ và từng bước làm chủ nghiên cứu khoa học, định vị giá trị, thương hiệu và các sản phẩm, công trình nghiên cứu khoa học uy tín của Việt Nam trên trường quốc tế.

Đẩy mạnh hợp tác công tư trong nghiên cứu khoa học, gắn kết chặt chẽ mô hình Nhà nước - Nhà khoa học - Nhà sản xuất, kinh doanh, gắn lý luận, khoa học với thực tiễn, khoa học phải góp phần giải được những bài toán mà thực tiễn đang đặt ra, phải trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp, mang lại cuộc sống phồn vinh, hạnh phúc cho nhân dân.

Đất nước ta đang bước vào thời khắc lịch sử trọng đại, đó là kỷ nguyên mới, kỷ nguyên vươn mình của dân tộc. Để hiện thực khát vọng phát triển đất nước với tầm nhìn đến năm 2045 trở thành nước phát triển, thu nhập cao, cần sự nỗ lực, quyết tâm và tinh thần dấn thân của các nhà khoa học.

Bằng trí tuệ, lòng nhiệt huyết, tình yêu quê hương đất nước và khát vọng cống hiến, các trí thức, nhà khoa học trẻ của Thủ đô cũng như của cả nước sẽ sản sinh nhiều ý tưởng mới, có nhiều phát minh sáng chế để đưa đất nước tiến nhanh, tiến chắc vào kỷ nguyên giàu mạnh, phồn vinh, văn minh, hạnh phúc, sánh vai với các cường quốc năm châu./.

¹ Ngô Sỹ Liên và sử thần triều Lê: Đại Việt sử ký toàn thư, bản dịch và chú thích của Ngô Đức Thọ, Hiệu đính của Hà Văn Tấn, Nxb. Khoa học Xã hội, Hà Nội, 1993, t. 1, tr. 241

² Năm 2024, GRDP của Thủ đô đạt 6,52%, tăng cao hơn cùng kỳ năm trước (6,27%). Tổng thu ngân sách nhà nước trên địa bàn vượt 500.000 tỷ đồng, trong đó thu nội địa ước đạt gần 470.000 tỷ đồng (chiếm gần 94%), đứng đầu cả nước. Thu hút vốn FDI đạt trên 2 tỷ USD, tiếp tục khẳng định Hà Nội là điểm đến hấp dẫn của các nhà đầu tư. Thành phố có 100% huyện, xã đạt chuẩn nông thôn mới; có 191 xã nông thôn mới nâng cao, vượt 35 xã so với mục tiêu của Chương trình số 04 của Thành ủy đến năm 2025; có 84 xã đạt chuẩn nông thôn mới kiểu mẫu, vượt 4 xã so với mục tiêu.

Số lượng khách du lịch đến Hà Nội đạt 27,86 triệu lượt khách, tăng 12,7% so với năm 2023; trong đó có 6,35 triệu lượt khách quốc tế, tăng 34,4% so với năm 2023, chiếm tỉ trọng tương đương mức 36,3% của cả nước. Tổng thu từ khách du lịch đạt khoảng 110,52 nghìn tỷ đồng, tăng 18,3% so với năm 2023. (Nguyên Trang: “Kinh tế Thủ đô tiếp tục tăng trưởng”, Báo Nhân dân điện tử, ngày 27-12-2024)

³ Hà Nội xác định đội ngũ trí thức là lực lượng đưa Thủ đô hội nhập quốc tế, Báo điện tử VOV, ngày 03-03-2023

⁴ Hà Nội xác định đội ngũ trí thức là lực lượng đưa Thủ đô hội nhập quốc tế, Báo điện tử VOV, ngày 03-03-2023

⁵ Hà Nội xác định đội ngũ trí thức là lực lượng đưa Thủ đô hội nhập quốc tế, Báo điện tử VOV, ngày 03-03-2023

⁶ https://tapchicongsan.org.vn/web/guest/trang-doanh-nghiep1/-/2018/820780/ha-noi-hoan-thien-co-che%2C-chinh-sach-phat-trien-kinh-te-tri-thuc.aspx

⁷ https://hanoimoi.vn/chu-tich-ubnd-tp-ha-noi-tao-moi-thuan-loi-cho-cac-doanh-nghiep-tu-nhan-cua-thu-do-phat-trien-706214.html

⁸ Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 05/5/2022 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045

⁹ Nghị quyết số 15-NQ/TW ngày 05/5/2022 của Bộ Chính trị về phương hướng, nhiệm vụ phát triển Thủ đô Hà Nội đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2045