Thời gian mới, kết quả mới

Theo ghi chép trong cuốn “Sự giàu và nghèo của các dân tộc” của David S. Landes (Nhà xuất bản Tri thức, năm 2022) thì châu Âu trung cổ, thời gian là quyền lực của Giáo hội. Giáo hội quy định cầu nguyện 7 lần mỗi ngày. Vì vậy phải đặt thời gian thức dậy, đi làm, họp chợ, đóng chợ, tắt lửa. 

Giờ của ngày và đêm không bằng nhau và cũng khác nhau theo mùa. Sai số dẫn đến không nhất trí, có khi gây xung đột. Xã hội cần dụng cụ đo thời gian tin cậy hơn và đồng hồ cơ học đã ra đời.

Thứ công cụ tính được giờ bằng nhau là phát minh tại Italia và Anh cuối thế kỷ XIII. Cỗ máy chính xác này đã làm suy yếu quyền lực Giáo hội. Giáo hội đã phản đối, không áp dụng cách tính giờ mới trong khoảng 1 thế kỷ. 

Tuy nhiên các thành phố, thị trấn đã lấy việc chia giờ đều nhau làm tiêu chuẩn. Và đồng hồ công cộng được lắp đặt tại tòa thị chính, chợ trung tâm, trở thành biểu tượng của một thứ quyền lực thị thành mới mang tính thế tục. 

Trước đây, chỉ sĩ quan quân đội mới cần biết giờ giấc để ra lệnh chỉ huy. Có đồng hồ, người dân phối hợp hẹn hò nhau, kẻ đến người đi không cần tới mệnh lệnh cấp trên. 

Nhờ tiện ích không thể phủ nhận, cuối cùng, đồng hồ cơ học đã chiến thắng phong tục của Giáo hội, nó mang lại sự trật tự và kiểm soát, đối với cá nhân lẫn tập thể.

Ở phương Đông, người Trung Hoa chế tạo đồng hồ nước. Giờ được đặt tên theo các con giáp: tí, sửu, dần, mão... Trước khi cặn nước lắng đọng, đồng hồ nước chạy khá chính xác. Đó là những cỗ máy đồ sộ, là dự án hoàng gia, là bí mật tối cao, không chia sẻ với dân. 

Trống cầm canh là do chính quyền, lịch hoàng gia cũng quy định mùa vụ. Tuy nhiên lịch này không phải là một dữ kiện thống nhất, không khách quan. Mỗi hoàng đế có lịch riêng, nói khác đi, mỗi quân vương ghi dấu ấn riêng của mình lên thời gian.

Sau khi tiêu diệt 6 nước, Tần Thủy Hoàng thống nhất thiên hạ. Để tránh tình trạng chia rẽ, cát cứ, ông ban hành chính sách thống nhất cách đo lường. Lần đầu tiên trong lịch sử, nước Trung Hoa rộng lớn đã thống nhất với nhau về thước, tấc, cân, lạng, thạch, đấu. 

Ngày nay, với 9,6 triệu ki-lô-mét vuông, Trung Quốc trải rộng từ Đông sang Tây, nhưng toàn bộ quốc gia này lại chỉ dùng 1 múi giờ duy nhất, đó là giờ chuẩn Trung Quốc (China Standard Time), còn gọi là giờ Bắc Kinh. Cùng lúc 16 giờ chiều nhưng có vùng Trung Quốc là buổi chiều, có vùng là buổi tối. Tuy có bất tiện này, nhưng Trung Quốc chỉ dùng 1 múi giờ vì sao?

Theo quy ước quốc tế, Trung Quốc có 5 múi giờ khác nhau. Trước năm 1949, nước này sử dụng nhiều múi giờ khác nhau. Sau khi thành lập, nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa quyết định thống nhất múi giờ trên toàn quốc để tạo sự đồng bộ và thuận tiện cho quản lý nhà nước, thuận lợi cho các hoạt động hành chính, giao thông và truyền thông.

Trung Quốc rộng thứ ba trên thế giới, sau Nga và Canada. Canada hiện có 6 múi giờ. Nga có tới 11 múi giờ, không thuận lợi cho phát triển kinh tế. Cựu Tổng thống Dmitry Medvedev (nay là Thủ tướng Nga) cho rằng Trung Quốc và Mỹ điều hành kinh tế hiệu quả vì họ có ít múi giờ hơn. Vì thế năm 2010, Nga đã cắt giảm từ 11 xuống còn 9 múi giờ.

Những thủ lĩnh, quân vương luôn ý thức thời gian mang tính biểu tượng. Theo ghi chép trong cuốn “Lược sử thế giới” (Nhà xuất bản Thế giới, năm 2023) thì Habsburg Charles V là Hoàng đế Đức, vua Tây Ban Nha, vua của tân thế giới và chúa tể của “đế quốc Mặt trời không bao giờ lặn”. 

Ông đã dành phần đời còn lại của mình để tự tay sửa chữa và điều chỉnh những chiếc đồng hồ. Ông muốn chúng rung chuông cùng một lúc. Ông nói: “làm sao ta dám tin rằng mình có thể thống nhất tất cả các dân tộc trong một đế quốc vĩ đại khi ta không thể làm cho mấy chiếc đồng hồ rung chuông cùng một lúc, dù chỉ một lần”.

Đến khi từ giã đế quốc trải rộng khắp địa cầu của mình, Habsburg Charles V vẫn chưa thành công, dù chỉ một lần. Nhưng ước mơ của ông vẫn truyền cảm hứng cho loài người vì thời gian không chỉ phản ánh phong tục, nó còn là khát vọng về trật tự, kỷ cương, thống nhất. 

Trong tiếng Anh, time là thời gian, time còn là thời đại. Thời gian mới, phong cách mới sẽ xác lập thời đại mới, kỷ nguyên mới./.