Chuyển đổi xanh - Xu hướng tất yếu cho phát triển bền vững

Tính tất yếu của chuyển đổi xanh

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và biến đổi khí hậu, chuyển đổi xanh không còn là lựa chọn mà là yêu cầu cấp thiết để Thành phố Hồ Chí Minh (TPHCM) vừa duy trì tăng trưởng kinh tế, vừa phát triển bền vững, bảo vệ môi trường và nâng cao chất lượng sống của người dân. 

Thành phố hướng tới một mô hình phát triển kinh tế - xã hội với mức phát thải thấp, sử dụng hiệu quả tài nguyên, năng lượng sạch và các giải pháp sản xuất - kinh doanh thân thiện môi trường. Quá trình này đồng nghĩa với đổi mới quy trình sản xuất, phát triển kinh tế tuần hoàn, kinh tế số và xã hội số, với ba trụ cột chiến lược: kinh tế xanh, xã hội xanh và môi trường xanh.

Các động lực tác động đến chuyển đổi xanh tại Thành phố.

Thứ nhất, biến đổi khí hậu, hiện tượng thời tiết cực đoan ngày càng gia tăng, đòi hỏi Thành phố nâng cao năng lực chống chịu và khả năng thích ứng trong mọi hoạt động kinh tế - xã hội.

Thứ hai, các chuỗi cung ứng toàn cầu đang được định hình lại, nơi các tiêu chuẩn ESG (môi trường, xã hội, quản trị) trở thành “giấy thông hành” tham gia hiệu quả vào thị trường quốc tế.

Thứ ba, cạnh tranh kinh tế - địa chính trị ngày càng khốc liệt, nơi năng lực của một thành phố không chỉ được đo bằng GRDP mà còn bằng sức chống chịu bền vững và khả năng đổi mới sáng tạo. Chuyển đổi xanh trở thành công cụ chiến lược giúp TPHCM giảm phụ thuộc vào tài nguyên, tối ưu hóa năng lượng, nâng cao hiệu quả sản xuất - kinh doanh và củng cố nền tảng tăng trưởng chất lượng cao.

Thứ tư, không gian phát triển mở rộng sau sáp nhập - với trung tâm công nghiệp tại Bình Dương và nguồn năng lượng tại Bà Rịa - Vũng Tàu đặt ra yêu cầu cấp thiết về một chiến lược phát triển đồng bộ, trong đó chuyển đổi xanh vừa là giải pháp bảo vệ môi trường, vừa là động lực tăng trưởng kinh tế và sức lan tỏa vùng.

Trong bối cảnh đó, chuyển đổi xanh không đơn thuần là bảo vệ môi trường mà là chiến lược để bảo đảm an ninh kinh tế, bảo đảm thu hút đầu tư, thu hút đơn hàng xuất khẩu, tiền đề đóng vai trò then chốt trong việc nâng cao năng lực cạnh tranh và duy trì vị thế đầu tàu kinh tế của TPHCM.

Kỳ vọng dẫn đầu chuyển đổi xanh, hướng tới siêu đô thị hiện đại

Sau hợp nhất, TPHCM hội tụ thế và lực mới, mở ra cơ hội trở thành trung tâm chuyển đổi xanh hàng đầu cả nước. Thành phố đang hiện thực hóa các dự án năng lượng tái tạo và đô thị xanh. Tại Bình Dương, Khu công nghiệp VSIP III vận hành mô hình “Net Zero”, sử dụng năng lượng mặt trời, tái chế nước thải và cân bằng sản xuất với môi trường. 

Cảng quốc tế Cái Mép - Thị Vải (Bà Rịa - Vũng Tàu) triển khai cảng xanh, giảm phát thải NOx, SOx và tối ưu logistics thân thiện môi trường. Thành phố thúc đẩy điện mặt trời áp mái tại Khu Công nghệ cao, các cụm điện gió ven biển và nhà máy xử lý rác phát điện Tây Bắc Củ Chi, Phước Hiệp, giảm dần phụ thuộc nhiên liệu hóa thạch.

Chương trình “Vì một Cần Giờ xanh” hướng tới khu đô thị “Net Zero” thí điểm đầu tiên của Việt Nam, kết hợp bảo tồn rừng ngập mặn, đánh giá trữ lượng carbon, phát triển năng lượng tái tạo và giao thông xanh, tạo mô hình cộng đồng sống xanh - nền tảng cho đô thị bền vững. Trong giao thông, TPHCM vận hành 443 xe buýt điện trên 27 tuyến, hướng tới mục tiêu 100% xe buýt xanh vào năm 2030.

Thành phố đang vươn lên trong chuyển đổi xanh nhờ nguồn nhân lực chất lượng cao và khoa học công nghệ hiện đại. Đại học Quốc gia TPHCM và Đại học Bách khoa TPHCM tiên phong nghiên cứu vật liệu tiên tiến, pin mặt trời hiệu suất cao và công nghệ năng lượng sạch, làm nền tảng cho các dự án năng lượng tái tạo và công nghiệp xanh. 

Khu Công nghệ cao TPHCM (SHTP) trở thành “thủ phủ” của các tập đoàn FDI, kết nối chặt chẽ với trung tâm nghiên cứu và Startup, hình thành hệ sinh thái đổi mới sáng tạo, thúc đẩy thử nghiệm, triển khai và thương mại hóa các giải pháp công nghệ xanh.

Thách thức trong chuyển đổi xanh

Phần lớn doanh nghiệp TPHCM là vừa và nhỏ; nhiều hộ nông nghiệp vẫn vận hành theo mô hình truyền thống. Chuyển đổi xanh đòi hỏi vốn lớn để nâng cấp công nghệ, cải thiện hạ tầng và phát triển năng lượng sạch. Nếu không huy động kịp thời các nguồn lực tài chính xanh, các dự án trọng điểm sẽ chậm tiến độ, làm giảm hiệu quả chiến lược.

Các lĩnh vực mũi nhọn như năng lượng tái tạo, quản lý carbon, kinh tế tuần hoàn đang thiếu lực lượng chuyên gia và cán bộ quản lý đủ năng lực. Đây là nút thắt sống còn, bởi công nghệ và hạ tầng dù hiện đại, nếu thiếu con người chất lượng cao, khó vận hành hiệu quả, khó đạt mục tiêu phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050.

Thói quen tiêu dùng xanh, nếp sống bền vững và cam kết giảm phát thải của doanh nghiệp, người dân vẫn chưa trở thành trách nhiệm chung của toàn xã hội. Khi chuyển đổi xanh chưa ăn sâu vào hành động và ý thức cộng đồng, các giải pháp dù đúng đắn khó triển khai đồng bộ, khó lan tỏa, làm giảm sức mạnh tổng thể của chiến lược.

Cần hành động quyết liệt để chuyển đổi xanh thành công

Ngày nay, chuyển đổi xanh không chỉ là yêu cầu bảo vệ môi trường mà còn là nhiệm vụ chiến lược để thúc đẩy kinh tế số, nâng cao năng lực cạnh tranh và cải thiện chất lượng sống của người dân. TPHCM đặt mục tiêu giảm tối thiểu 10% phát thải khí nhà kính vào năm 2030, hướng tới phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050, đồng thời kinh tế số đóng góp 40% GRDP. Trong giai đoạn tới, Thành phố cần hành động quyết liệt để hiện thực hóa chuyển đổi xanh một cách toàn diện và hiệu quả:

Một là, huy động mọi nguồn lực tài chính và hỗ trợ doanh nghiệp. Thành phố cần khai thác ngân sách, vốn xã hội hóa, quốc tế, thông qua trái phiếu xanh, quỹ khí hậu, tín dụng ưu đãi và hợp tác công - tư (PPP). Thành lập Quỹ chuyển đổi xanh, giúp doanh nghiệp, nhất là các doanh nghiệp vừa và nhỏ, tiếp cận nguồn vốn và công nghệ xanh.

Hai là, xây dựng hạ tầng và ứng dụng công nghệ số. Thành phố tập trung phát triển giao thông xanh, năng lượng tái tạo và công trình “Net Zero”. Trung tâm đổi mới sáng tạo và phòng thí nghiệm công nghệ xanh sẽ nghiên cứu, thử nghiệm và triển khai các giải pháp tiên tiến vào sản xuất, dịch vụ.

Ba là, hoàn thiện các cơ chế, chính sách khuyến khích phát triển kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn và kinh tế số. Bao gồm các cơ chế ưu đãi đầu tư cho các dự án sử dụng năng lượng tái tạo, giảm phát thải carbon, thúc đẩy các mô hình kinh doanh bền vững và sáng tạo trong quản lý đô thị.

Bốn là, nâng cao nhận thức và huy động xã hội. Mỗi cấp chính quyền, doanh nghiệp, tổ chức đoàn thể và cộng đồng dân cư đều phải tham gia, biến chuyển đổi xanh thành hành động thực tế, tạo sức lan tỏa mạnh mẽ trong toàn xã hội.

Năm là, xây dựng hệ thống chỉsố xanh, đo lường phát thải carbon, năng lượng tiêu thụ và các tiêu chí môi trường,xã hội, kinh tế để đánh giá hiệu quả các chính sách và dự án. Kịp thời điều chỉnh,khắc phục điểm nghẽn, bảo đảm mục tiêu giảm phát thải và phát triển bền vững đượcthực hiện đúng tiến độ./.