Hướng đến siêu đô thị hiện đại và nhân văn

Thực tiễn phát triển: Những điểm sáng và mối lo

Hiện nay, TPHCM đã đạt được nhiều thành tựu nổi trội: kinh tế tăng trưởng mạnh, đóng góp lớn cho GDP quốc gia; khu vực dịch vụ, tài chính, công nghệ thông tin và logistics phát triển nhanh; hệ thống giáo dục đại học, bệnh viện chuyên khoa, trung tâm nghiên cứu dần được hoàn thiện; các khu đô thị mới, cao ốc văn phòng, trung tâm thương mại mọc lên tạo nên bộ mặt hiện đại; hệ sinh thái khởi nghiệp sôi động, thu hút nhiều nguồn lực sáng tạo; hạ tầng giao thông truyền thống được mở rộng. 

Các tuyến đường mới, dự án cầu vượt, metro đô thị,... đang dần thay đổi diện mạo giao thông thành phố. Sự phát triển của công nghệ và dịch vụ thông minh đã được ứng dụng vào quản lý đô thị, y tế, giáo dục, thương mại điện tử... Đặc biệt, tinh thần nghĩa tình, một đặc trưng mang tính nhân văn của Thành phố được thể hiện rõ nét.

Tuy nhiên, sự phát triển này cũng bộc lộ một số hạn chế, như ùn tắc giao thông, thể hiện qua mạng lưới giao thông quá tải, tỷ lệ sử dụng phương tiện cá nhân cao, hệ thống giao thông công cộng chưa đồng bộ và đủ hấp dẫn để giảm phương tiện cá nhân. 

Hay vấn đề ô nhiễm và suy giảm môi trường cũng ở trong tình trạng báo động, với chất lượng không khí ở một số khu vực suy giảm, rác thải sinh hoạt, chất thải công nghiệp và nước thải xả chưa được xử lý triệt để.

Bên cạnh đó, vấn đề ngập nước và biến đổi khí hậu ngày càng phức tạp. TPHCM có địa hình thấp, hệ thống thoát nước yếu và bị ảnh hưởng bởi triều cường, mực nước biển dâng, gây ngập lụt thường xuyên. Vấn đề quy hoạch đô thị và thiết lập không gian công cộng còn nhiều bất cập, như quy hoạch cũ, phân lô nhỏ lẻ; đất công cộng hạn chế; các khu dân cư thiếu không gian xanh, sân chơi và tiện ích văn hóa...

Một số vấn đề về bất bình đẳng và phân tầng xã hội, thể hiện qua nhà ở cho người có thu nhập thấp thiếu hụt; chi phí sống tăng khiến một bộ phận dân cư dễ bị tổn thương... Vấn đề quản trị về đất đai, thủ tục hành chính, minh bạch thông tin vẫn còn trì trệ khiến việc triển khai nhiều dự án thiếu hiệu quả.

Những thách thức này cho thấy để trở thành siêu đô thị hiện đại và nhân văn, TPHCM cần giải quyết đồng thời cả khía cạnh kỹ thuật - hạ tầng, lẫn khía cạnh xã hội - công bằng, quyền tiếp cận dịch vụ và chất lượng cuộc sống.

Một siêu đô thị hiện đại không chỉ là thành phố nhiều cao ốc, hạ tầng kỹ thuật tân tiến, nền kinh tế tri thức hay ứng dụng công nghệ mà còn là nơi con người được tôn trọng, có chất lượng cuộc sống cao, tiếp cận công bằng với dịch vụ công và môi trường xanh. Do đó, các nguyên tắc định hướng cho TPHCM nên bao gồm:

Thứ nhất, phát triển bền vững. Cần kết hợp tăng trưởng kinh tế với bảo vệ môi trường, thích ứng biến đổi khí hậu.

Thứ hai, công bằng xã hội. Phải chú trọng bảo đảm quyền tiếp cận nhà ở, y tế, giáo dục,... cho mọi tầng lớp.

Thứ ba, quản trị minh bạch, dân chủ. Cần tăng cường tham gia của người dân, minh bạch hóa thủ tục hành chính và thông tin.

Thứ tư, tiện ích công cộng và không gian sống chất lượng. Phải chú trọng ưu tiên không gian xanh, giao thông công cộng, khu sinh hoạt cộng đồng...

Thứ năm, thông minh và sáng tạo. Cần đặc biệt quan tâm đến ứng dụng công nghệ thông tin trong quản lý, dịch vụ công và hạ tầng.

Trong quá trình phát triển, TPHCM có thể học hỏi kinh nghiệm của các đô thị đã chuyển đổi thành công theo hướng bền vững và nhân văn: Singapore (quản lý không gian xanh, giao thông công cộng), Copenhagen (Đan Mạch, phát triển hạ tầng cho đi bộ và xe đạp), Curitiba (Brazil, mô hình xe buýt nhanh hiệu quả), Bilbao (Tây Ban Nha, tái cấu trúc đô thị gắn với văn hóa và dịch vụ)... Tất nhiên, mỗi mô hình cần được điều chỉnh phù hợp với bối cảnh Việt Nam và văn hóa địa phương.

Bên cạnh các giải pháp do TPHCM hoạch định cho mình trở thành siêu đô thị, chúng ta cũng cần một bộ giải pháp đồng bộ, liên ngành, có lộ trình thực hiện rõ ràng. Dưới đây là các nhóm giải pháp thiết yếu có thể tham khảo:

Một là, quy hoạch lại không gian đô thị theo hướng đa chiều, bảo tồn không gian công cộng. Quy hoạch cần có tính chiến lược, dựa trên dữ liệu và phân tích dự báo. Xây dựng bản đồ chiến lược phát triển không gian đến năm 2045, chia thành các hành lang phát triển dọc theo các trục giao thông chính, khu trung tâm đa chức năng và các khu sinh thái bảo tồn.

Trong quá trình quy hoạch, nên tăng mật độ ở những khu có hạ tầng sẵn có, nhưng đồng thời bảo đảm tỷ lệ không gian xanh, sân chơi và hạ tầng xã hội (trường học, bệnh viện...) theo chuẩn. Bên cạnh đó, chú trọng giải phóng và phát triển hệ thống không gian công cộng (công viên, mảng xanh ven sông...), thúc đẩy thiết kế cảnh quan kết nối để tăng chất lượng cuộc sống. Đặc biệt, cần áp dụng quy hoạch tích hợp (TOD) quanh các nhà ga metro, tuyến buýt nhanh để giảm nhu cầu sử dụng phương tiện cá nhân.

Hai là, thực hiện giao thông công cộng tích hợp, thân thiện và thuận tiện.Về nhận thức, phải xác định giao thông là xương sống của đô thị. Vì vậy, cần hoàn thiện mạng lưới metro, BRT và liên kết đa phương tiện (last-mile) bằng xe đạp, xe điện và dịch vụ chia sẻ.

Triển khai hệ thống vé điện tử liên thông, thông tin thời gian thực cho hành khách và cơ chế ưu tiên giao thông công cộng (làn đường riêng, điều khiển đèn giao thông thông minh...). 

Cần có chính sách khuyến khích chuyển dịch từ xe máy, ô-tô sang xe buýt, metro bằng cách cải thiện chất lượng dịch vụ, bảo đảm an toàn và giảm chi phí cho người dân thu nhập thấp. Đồng thời, quản lý chặt chẽ trật tự giao thông, tăng cường giao thông phi cơ giới (đi bộ, đi xe đạp) bằng hạ tầng dành riêng.

Ba là, ứng phó với biến đổi khí hậu, xử lý ngập nước và bảo vệ môi trường.TPHCM nên kết hợp giải pháp hạ tầng cứng với các giải pháp xanh - “hạ tầng mềm”, như cải thiện hệ thống thoát nước, xây hồ điều hòa, mở rộng hệ thống cống để chống triều cường và mưa lớn; tích hợp giải pháp bền vững như bể thấm, vườn mưa... 

Chú trọng phát triển các dải cây xanh ven sông, khôi phục hệ sinh thái vùng nước để giảm xói mòn và cải thiện chất lượng nước. Đây là giải pháp nằm trong tổng thể phát triển giao thông và du lịch đường thủy, phù hợp với điều kiện đặc thù của Thành phố. 

Thúc đẩy quản lý chất thải rắn hiệu quả: thu gom, phân loại rác tại nguồn, tái chế, xử lý y tế và công nghiệp đúng quy chuẩn... Kiểm soát ô nhiễm không khí bằng quy định tiêu chuẩn khí thải cho các phương tiện giao thông, khuyến khích phương tiện điện và kiểm soát nguồn thải công nghiệp.

Bốn là, phát triển nhà ở xã hội và chính sách nhà ở toàn diện.Một siêu đô thị nhân văn phải bảo đảm quyền ở cho mọi người ở nhiều khía cạnh. Cần mở rộng quỹ nhà ở xã hội, ưu đãi đất và hỗ trợ tín dụng cho người thu nhập thấp. 

Đồng thời, khuyến khích phát triển nhà ở hỗn hợp - tích hợp nhà ở, dịch vụ và việc làm - để giảm thời gian di chuyển. Để bảo đảm người dân có thể tiếp cận được nhà ở, cần áp dụng chính sách thuê mua linh hoạt, tăng nguồn cung nhà ở giá rẻ thông qua đối tác công - tư với cơ chế giám sát minh bạch.

Bên cạnh đó, cần chú trọng dịch vụ công và an sinh xã hội chất lượng, tiếp cận công bằng. Chẳng hạn, quan tâm nâng cao năng lực y tế cơ sở, mở rộng mạng lưới phòng khám cộng đồng và y tế lưu động; số hóa hồ sơ sức khỏe để nâng cao hiệu quả quản lý. 

Chú trọng đầu tư vào hệ thống giáo dục công, ưu tiên trường học tại các khu đông dân; đẩy mạnh đào tạo nghề, kỹ năng cho lực lượng lao động đô thị. Đặc biệt, cần thiết kế các chương trình an sinh cho nhóm dễ bị tổn thương: người nghèo đô thị, lao động di cư, người cao tuổi...

Năm là, phát triển kinh tế xanh, sáng tạo, gắn với văn hóa đô thị và giữ gìn bản sắc.Ưu tiên thu hút các ngành công nghệ cao, kinh tế sáng tạo, logistics xanh và dịch vụ chất lượng cao. Quan tâm hỗ trợ doanh nghiệp vừa và nhỏ, startup bằng các chính sách thuế, tiếp cận vốn và không gian làm việc cộng đồng. Thực hiện cải cách thủ tục hành chính, áp dụng một cửa điện tử, giảm thời gian và chi phí cho doanh nghiệp và người dân.

Đồng thời, có giải pháp bảo tồn di sản đô thị, kiến trúc cổ. Phát triển các hoạt động nghệ thuật, văn hóa địa phương, không gian biểu diễn công cộng để xây dựng bản sắc thành phố nhân văn. Tăng cường an ninh trật tự, an toàn giao thông, bảo đảm người dân cảm thấy an toàn trong không gian công cộng./.