Luôn nỗ lực “làm mới mình”

Với chủ đề “ASEAN: Thúc đẩy kết nối và tự cường”, chương trình nghị sự của Hội nghị đề cập đến các nội dung thông lệ của các kỳ hội nghị cấp cao ASEAN, như tăng cường liên kết ASEAN, củng cố Cộng đồng ASEAN (AC) đoàn kết và thống nhất, mở rộng quan hệ với các đối tác, đề cao vai trò trung tâm của ASEAN tại khu vực, hợp tác ứng phó với các thách thức đang nổi lên. 

Bên cạnh đó, ASEAN 44 - 45 tập trung bàn thảo về nhiều vấn đề quan trọng liên quan đến tình hình kinh tế, chính trị - an ninh khu vực, như phục hồi kinh tế, an ninh năng lượng, an ninh lương thực, kinh tế xanh, chuyển đổi số, ứng phó với biến đổi khí hậu, tội phạm xuyên quốc gia...

Đánh giá cao những kết quả đạt được của AC trong việc thực hiện những kế hoạch đề ra thời gian qua, các nhà lãnh đạo ASEAN và các đối tác khẳng định tiếp tục đẩy mạnh hơn nữa việc triển khai hiệu quả và đúng lộ trình Tầm nhìn ASEAN 2025 và các kế hoạch tổng thể trên cả 3 trụ cột chính trị - an ninh, kinh tế và văn hóa - xã hội, nhằm đưa liên kết ASEAN ngày càng đi vào chiều sâu, toàn diện và thực chất; tiếp tục xây dựng AC hướng tới người dân, vì nhân dân, đáp ứng nhu cầu của mọi tầng lớp nhân dân để người dân được hưởng những lợi ích mà AC đem lại.

Liên kết kinh tế luôn được coi là xương sống trong nỗ lực xây dựng AC đoàn kết và thống nhất; do đó, các nhà lãnh đạo ASEAN nhất trí đẩy mạnh kết nối các nền kinh tế, coi đây là trụ cột chính trong quan hệ hợp tác giữa các bên. 

Nhằm tăng cường kết nối giao thương, tạo thuận lợi cho thương mại và đầu tư, ASEAN 44 - 45 thông qua các tuyên bố, như Tuyên bố cấp cao ASEAN+3 về tăng cường kết nối các chuỗi cung ứng khu vực, Tuyên bố chung cấp cao ASEAN - Canada về kết nối và tự cường ASEAN, Tuyên bố về cơ bản hoàn tất đàm phán Hiệp định thương mại tự do ASEAN - Trung Quốc phiên bản 3.0.

Lãnh đạo các nước ASEAN và đối tác cũng nhất trí tăng cường hợp tác, tận dụng hiệu quả các động lực tăng trưởng mới, như chuyển đổi số, chuyển đổi xanh, năng lượng sạch, bán dẫn, trí tuệ nhân tạo (AI), hệ sinh thái xe điện...; khơi thông tiềm năng kết nối không chỉ trong nội khối, mà còn mở rộng hợp tác giữa ASEAN với các đối tác ngày càng đi vào chiều sâu, đặc biệt trong các lĩnh vực mới, nhiều tiềm năng. 

Theo đó, nhiều tuyên bố quan trọng được thông qua tại các hội nghị lần này thể hiện cam kết và quyết tâm mạnh mẽ của các nước, như Tuyên bố ASEAN - Ấn Độ về thúc đẩy chuyển đổi số; Tuyên bố ASEAN - Hoa Kỳ về thúc đẩy AI an toàn, bảo mật và đáng tin cậy; Tuyên bố ASEAN - Trung Quốc về hợp tác xây dựng hệ sinh thái số bền vững và toàn diện.

Nhấn mạnh tầm quan trọng của việc không ngừng củng cố và duy trì đoàn kết, thống nhất trong AC, giữ vững và đề cao vai trò trung tâm của ASEAN trong các tiến trình hợp tác và liên kết khu vực, trong bối cảnh tình hình quốc tế và khu vực diễn biến phức tạp, xuất hiện nhiều vấn đề mang tính đa diện, xuyên quốc gia; các nhà lãnh đạo ASEAN nhất trí cần phát huy vai trò chủ động hơn trong các vấn đề quan trọng liên quan đến hòa bình, ổn định, an ninh và phát triển của khu vực. 

Những công cụ và khuôn khổ hợp tác chính trị - an ninh và xây dựng lòng tin mà ASEAN đã thiết lập ở khu vực cần được tiếp tục đề cao và phát huy hiệu quả hơn nữa.

Đối với vấn đề Biển Đông, các nhà lãnh đạo ASEAN tiếp tục khẳng định lập trường nguyên tắc trong việc duy trì và thúc đẩy hòa bình, ổn định, an ninh, an toàn, tự do hàng hải, hàng không và thượng tôn pháp luật ở Biển Đông; kêu gọi các bên kiềm chế, không quân sự hóa, không có các hành động làm phức tạp tình hình, leo thang căng thẳng hoặc tranh chấp; không sử dụng hay đe dọa sử dụng vũ lực, giải quyết hòa bình các tranh chấp trên cơ sở luật pháp quốc tế và Công ước của Liên hợp quốc về Luật Biển (UNCLOS) năm 1982; thực hiện đầy đủ, hiệu quả Tuyên bố về ứng xử của các bên ở Biển Đông (DOC) và đẩy mạnh nỗ lực sớm đạt được Bộ Quy tắc ứng xử ở Biển Đông (COC) hiệu lực, thực chất, phù hợp với luật pháp quốc tế và UNCLOS năm 1982, đưa Biển Đông trở thành vùng biển hòa bình, hữu nghị và hợp tác.

Vì một ASEAN vững mạnh, đổi mới, linh hoạt

Hiện nay, mặc dù vị thế cũng như ảnh hưởng quốc tế của ASEAN tiếp tục gia tăng và vai trò của ASEAN trong các cơ chế hợp tác đa phương ngày càng nổi bật, nhưng tầm ảnh hưởng của ASEAN đối với các nước lớn trong khu vực và toàn cầu vẫn còn hạn chế. 

Bên cạnh đó, ASEAN cũng phải đối mặt với không ít khó khăn phía trước khi khoảng cách phát triển giữa ASEAN-4 và ASEAN-6 là không nhỏ; “phương cách ASEAN” với nguyên tắc không can thiệp là khó khăn rất lớn cho việc thúc đẩy các xã hội hòa nhập để đi tới một cộng đồng thống nhất. 

Ngoài ra, sự khác biệt về lợi ích, chế độ chính trị và hệ tư tưởng giữa các nước ASEAN và giữa các vùng, miền trong Hiệp hội vẫn còn khá xa; các cơ chế hợp tác trong ASEAN còn lỏng lẻo, không có tính ràng buộc cao; quá trình di chuyển lao động được đánh giá sẽ tạo ra sự thay đổi về cơ cấu dân cư, dân số, phân bổ lao động và việc làm, dẫn đến những chi phí xã hội và chi phí kinh tế tăng cao đối với các quốc gia. 

Không chỉ vậy, ASEAN đang phát triển trong một thế giới nhiều biến chuyển, căng thẳng địa - chính trị trong và ngoài khu vực đang tăng nhanh, các vấn đề môi trường cũng trở nên nghiêm trọng hơn... Những điều này đòi hỏi ASEAN cần có những sáng kiến trong nội khối, cần tiếp tục phát huy tinh thần trách nhiệm, tinh thần tập thể vì mục tiêu chung, hài hòa lợi ích quốc gia - dân tộc với lợi ích của Hiệp hội trong tiến trình xây dựng AC ngày càng đoàn kết và tự cường.

Hiện nay, cùng với việc đẩy nhanh hoàn tất đúng hạn các kế hoạch tổng thể trên cả 3 trụ cột Cộng đồng ASEAN vào năm 2025, các nhà lãnh đạo ASEAN đã thảo luận và thông qua nhiều văn kiện quan trọng, như Tuyên bố Tầm nhìn ASEAN về Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương hướng tới cấu trúc khu vực với ASEAN ở vị trí trung tâm, cùng nhiều tuyên bố về các lĩnh vực hợp tác cụ thể, như tăng cường kết nối chuỗi cung ứng, nông nghiệp bền vững, ứng phó biến đổi khí hậu, đa dạng sinh học... 

Các nội dung như nâng cao bản sắc, giá trị, sức sống, uy tín, sự hiện diện của ASEAN, cải tiến và đổi mới phương thức làm việc cũng được ASEAN quan tâm đẩy mạnh.

Cùng với đó, Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2045 và 4 kế hoạch chiến lược về hợp tác chính trị - an ninh, kinh tế, văn hóa - xã hội và kết nối dự kiến thông qua trong năm 2025, sẽ tiếp nối, kế thừa những thành quả đã đạt được và là động lực giúp ASEAN bứt phá trong kỷ nguyên mới. 

Ngoài ra, ASEAN có thể cân nhắc thúc đẩy quan hệ với các đối tác bên ngoài thông qua những cơ chế hợp tác đa phương linh hoạt.

Phát huy vai trò chủ động, tích cực và trách nhiệm của Việt Nam

Đoàn đại biểu cấp cao Việt Nam do Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính dẫn đầu tham dự ASEAN 44 - 45 và các hội nghị liên quan với nhiều hoạt động ngoại giao đa phương, các cuộc hội kiến, gặp gỡ, tiếp xúc song phương, cho thấy Việt Nam luôn là thành viên chủ động, tích cực, có trách nhiệm với ASEAN và các đối tác, góp phần truyền tải thông điệp quan trọng về ASEAN và tương lai ASEAN, cũng như tăng cường sự hiểu biết, củng cố tin cậy chính trị và lòng tin chiến lược, thúc đẩy hợp tác giữa ASEAN với các quốc gia trên thế giới.

Tại các hội nghị, phát biểu của Thủ tướng Chính phủ Phạm Minh Chính không chỉ làm sâu sắc hơn nội hàm “kết nối” và “tự cường” của chủ đề ASEAN 44 - 45, mà còn gợi mở tư duy, cách tiếp cận và ý tưởng phát triển mới cho khu vực xuất phát từ yêu cầu của thực tiễn. 

Thủ tướng cho rằng, trong bối cảnh thế giới ngày càng biến động, ASEAN tiếp tục là điểm sáng kinh tế toàn cầu, là cầu nối của đối thoại, hợp tác, là tâm điểm của các tiến trình hội nhập, liên kết ở khu vực. Các khuôn khổ về kinh tế số, kinh tế biển xanh, kinh tế tuần hoàn,... đang từng bước định hình nội hàm hợp tác mới ở khu vực. 

Tuy nhiên, hơn lúc nào hết, ASEAN cần lấy tự cường làm nền tảng để vươn tầm, lấy kết nối làm trọng tâm để bứt phá và lấy đổi mới sáng tạo làm động lực để tiên phong dẫn dắt. Tự cường và tự chủ chiến lược là nền tảng để ASEAN vững vàng trước mọi biến động. 

Chia sẻ và đề cao lập trường nguyên tắc của ASEAN trong vấn đề Biển Đông, Thủ tướng Phạm Minh Chính đề nghị các đối tác ủng hộ lập trường của ASEAN và các nỗ lực xây dựng Biển Đông thành vùng biển của hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển bền vững.

Đặc biệt, để ASEAN vững vàng phát triển và vững bước tới tương lai trước các chuyển động nhanh chóng, phức tạp của tình hình thế giới, khu vực hiện nay, Thủ tướng nêu bật 3 nhiệm vụ ASEAN cần triển khai, đó là: 1- Có tư duy kiến tạo, ý tưởng đột phá và hành động quyết liệt để phát huy vai trò tiên phong, dẫn dắt; 2- Là cầu nối gắn kết các ưu tiên ở khu vực với các ưu tiên ở toàn cầu, tạo sự bổ trợ và cộng hưởng trong các nỗ lực bảo đảm hòa bình, an ninh và phát triển; 3- Khuyến khích sự tham gia và đóng góp rộng rãi hơn của các nhóm, giới, bao gồm các nghị viện, doanh nghiệp, thanh niên cho tiến trình xây dựng AC.

Mặc dù con đường phía trước của AC còn nhiều thách thức, song hàm chứa những cơ hội để ASEAN trở nên năng động hơn, thành công hơn. Điều cần thiết đối với ASEAN lúc này là tiếp tục tạo ra những “cú hích” có tác dụng như “đòn bẩy” trong tiến trình liên kết, thực sự đưa ASEAN bứt phá trở thành tâm điểm tăng trưởng của khu vực và toàn cầu. Trọng trách đối với Malaysia - nước Chủ tịch ASEAN trong năm 2025 là rất lớn. 

Tương lai của ASEAN sẽ ngày càng bền vững nếu các mục tiêu chung về hòa bình, ổn định, hợp tác là lợi ích bao trùm ở khu vực và những giá trị mà ASEAN đem lại cho các quốc gia thành viên cũng như người dân được duy trì./.