Nhìn lại tình hình thế giới trong năm 2024, cảm nhận chung là thế giới bất an và bất ổn về chính trị - an ninh, chưa có lại được nhịp độ tăng trưởng kinh tế và thương mại năng động, bền vững; việc giải quyết những vấn đề toàn cầu vẫn trì trệ; sự phân tuyến giữa các nhóm đối tác lớn trong quan hệ quốc tế và chính trị thế giới thêm sâu sắc. Trên những phương diện này, thế giới bước vào năm 2025 từ điểm xuất phát không được thuận lợi. Cũng chính vì thế, những bài học có thể rút ra được từ tình hình thế giới năm 2024 sẽ hữu ích cho thế giới.

Hợp tác, tạo tiền đề cần thiết

Bài học đầu tiên là chiến tranh và xung khắc không tự chấm dứt, sẽ chỉ chấm dứt khi thế giới thôi thúc tất cả các bên liên quan chấm dứt chúng. Trong năm 2024, không chỉ có cuộc chiến tranh giữa Nga và Ukraina, giữa Hamas và Israel ở Dải Gaza vẫn tiếp diễn và thêm khốc liệt, mà còn bùng phát thêm cuộc chiến tranh giữa Hezbollah và Israel ở Lebanon, hay tấn công quân sự lẫn nhau giữa Israel và Iran. 

Giao tranh giữa Israel và lực lượng phiến binh người Houthi ở Yemen cũng gia tăng rõ rệt. Trong thời gian chỉ có hơn 10 ngày, cục diện quyền lực ở Syria đã thay đổi hoàn toàn với việc lực lượng nổi dậy lật đổ chính thể tồn tại 54 năm của cha con Tổng thống Hafez al-Assad và Bashar al-Assad. Chuỗi đảo chính quân sự ở khu vực Tây Phi dài thêm.

Cho đến thời điểm hiện tại, các bên liên quan trực tiếp đến những cuộc chiến tranh và xung khắc vũ trang, đến nội chiến và chính biến trong nội bộ quốc gia đều không có biểu hiện cho thấy sẵn sàng đàm phán về giải pháp chính trị hòa bình giúp chấm dứt chiến tranh và xung khắc, giúp hóa giải bất đồng và hòa hợp nội bộ. 

Cho nên, các đối tác bên ngoài có sứ mệnh, trách nhiệm vận động và thuyết phục, thôi thúc và tạo tiền đề cần thiết cùng cơ hội thuận lợi để các bên liên quan đi vào thỏa hiệp, thỏa thuận với nhau. Chỉ như thế, tình hình chính trị - an ninh chung của thế giới và riêng ở nhiều nơi trên thế giới ngay trong năm 2025 mới có thể giảm bớt mức độ bất an, bất ổn và bất định.

Bài học thứ hai là thế giới càng bất an và bất ổn, càng biến động bất ngờ và nhanh chóng, hợp tác giữa các quốc gia và vùng lãnh thổ, giữa các đối tác và các bên liên quan trực tiếp cũng như gián tiếp càng thêm cần thiết và cấp thiết, càng phải sâu rộng bao trùm và thực sự hiệu quả mới có thể đẩy nhanh và thực chất tiến trình giải quyết những vấn đề chung đặt ra cho cả thế giới. 

Việc hợp tác quốc tế này khó khăn, phức tạp hơn trong bối cảnh tình hình chính trị an ninh thế giới như thế nên trách nhiệm, quyết tâm của các quốc gia và vùng lãnh thổ trên thế giới càng phải lớn, càng phải rõ ràng, càng phải được kiên định để thúc đẩy hợp tác quốc tế.

Hợp tác quốc tế là một trong những chỗ dựa rất hữu dụng cho các quốc gia, vùng lãnh thổ ứng phó với tình trạng, nguy cơ bị vạ lây bởi xung khắc lợi ích và ganh đua ảnh hưởng giữa các nhóm đối tác lớn co cụm để đối địch lẫn nhau. 

Chẳng hạn như trong chuyện bảo vệ khí hậu Trái đất, chỉ hợp tác quốc tế mới tạo nên tập hợp lực lượng đủ mạnh để thúc ép các nền kinh tế lớn và công nghiệp phát triển vốn gây tổn hại nhiều nhất cho khí hậu Trái đất phải nhận thức đúng đắn về trách nhiệm của họ, thực thi thật sự trách nhiệm đó trong công cuộc bảo vệ khí hậu Trái đất. 

Trên các lĩnh vực khác như chuyển đổi số, sử dụng năng lượng xanh, thực thi thương mại tự do và công bằng, xóa đói nghèo hay đạt được các mục tiêu của Liên hợp quốc về phát triển bền vững cũng tương tự như vậy.

Chủ động, gắn kết, tiếp cận thích hợp

Mọi quốc gia phải tự gây dựng, tăng cường năng lực đề kháng tác động tiêu cực, bất lợi từ biến động của thế giới bên ngoài trên mọi phương diện; đồng thời với việc này là việc gây dựng, tăng cường khả năng chủ động ứng phó những tác động ấy. Mọi biến động trên thế giới đều có thể tác động tiêu cực trực tiếp hoặc không trực tiếp, có thể không bất ngờ do dự đoán được nhưng cũng có thể rất bất ngờ. 

Vì thế, chủ động phòng ngừa, luôn sẵn sàng ứng phó mới là cách tiếp cận thích hợp, đúng đắn nhất. Điều này bộc lộ đặc biệt rõ trên phương diện bảo đảm hoạt động bình thường của chuỗi cung ứng toàn cầu, hay trong xử lý quan hệ song phương với các đối tác có bất hòa và xung khắc lợi ích cơ bản với nhau.

Năm 2024 là năm mang dấu ấn đặc biệt của sự phát triển và ứng dụng trí tuệ nhân tạo. Trí tuệ nhân tạo hiện diện ngày càng sâu rộng, được ứng dụng ngày càng tăng trong sự phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia cũng như trong cuộc sống thường nhật của con người ở mọi nơi trên Trái đất. 

Nhưng bài học từ đó cho thế giới cũng còn là việc phát triển, ứng dụng phải đi cùng việc chống lạm dụng trí tuệ nhân tạo; tăng cường ứng dụng phải đi cùng quản lý, kiểm soát và chế tài để kịp thời hạn chế ngay từ đầu những mặt trái của việc phát triển, ứng dụng trí tuệ nhân tạo. 

Con người và các quốc gia trên thế giới cho đến nay phải nếm trải không ít bài học cay đắng; phải trả giá không hề rẻ cho việc để cho các mạng xã hội, nền tảng số tự do phát triển và ứng dụng rồi mới đưa chúng vào khuôn khổ chế tài và quản lý, kiểm soát và giám sát của pháp luật.

Bài học cuối cùng gốc rễ từ nhận thức có thể rút ra được từ tình hình thế giới năm 2024 là thế giới hiện tại càng ngày càng rời xa trật tự thế giới đã từng có về chính trị và an ninh, kinh tế và xã hội, thương mại và tài chính, nhưng chưa biết đến khi nào mới định hình trật tự thế giới mới và cũng chưa thể biết hình hài, cấu trúc và bản chất của trật tự thế giới mới. Các đối tác lớn vẫn có được vai trò, ảnh hưởng nổi trội hơn, nhưng không quyết định được số phận, tương lai của cả thế giới về mọi phương diện. 

Các quốc gia, vùng lãnh thổ trên thế giới, vì thế, mà trở nên dễ bị tổn thương hơn về an ninh và phát triển; đồng thời cũng trở nên quan trọng hơn đối với tương lai của thế giới, giá trị hơn trong chính sách và chiến lược của các đối tác lớn. Cục diện tình hình này tạo cơ hội, điều kiện thuận lợi cho hình thành những tập hợp lực lượng mới và co cụm đối tác mới trên thế giới ở nhiều phương diện khác nhau. 

Thế giới toàn cầu hóa buộc các quốc gia, vùng lãnh thổ gắn kết với nhau chặt chẽ hơn, tuỳ thuộc lẫn nhau nhiều hơn, nhưng giữ vững được độc lập, tự chủ và tự quyết trong bối cảnh tình hình đó mới có thể tranh thủ được tối đa cái lợi và ngăn trừ như có thể được cái hại.

Sẽ có nhiều vấn đề chưa được giải quyết trong năm 2024 tiếp tục phát tác, thậm chí còn trở nên trầm trọng hơn trong năm 2025. Bản chất vấn đề vẫn như trước, nhưng cách tiếp cận giải pháp và hướng giải quyết lại không thể cứ tiếp tục như trước đối với cả thế giới nói chung và đối với từng quốc gia, vùng lãnh thổ hay nền kinh tế nói riêng./.