Thế giới đang thay đổi nhanh chóng, đặc biệt là sự ra đời của thời đại kỹ thuật số đang định nghĩa lại mọi khía cạnh trong cuộc sống và công việc. Từ mạng xã hội đến thương mại điện tử, làm việc từ xa đến giáo dục trực tuyến, tiến bộ công nghệ và sự kết nối với toàn cầu hóa đã tạo ra những thay đổi chấn động trong lối sống và mô hình hoạt động kinh doanh của toàn xã hội.

Bối cảnh của kỷ nguyên số

Trong vài thập niên qua, làn sóng số hóa đã trở thành động lực quan trọng cho phát triển kinh tế toàn cầu. Với sự phổ biến của các công nghệ như Internet, trí tuệ nhân tạo (AI), dữ liệu lớn (Big Data), nền kinh tế toàn cầu đang trải qua một sự chuyển đổi sâu sắc và chưa từng có. 

Sự chuyển đổi này không chỉ làm thay đổi phương thức sản xuất và tiêu dùng, mà còn thúc đẩy những thay đổi cơ bản trong cách thức tương tác của thị trường toàn cầu. 

Là một phần quan trọng của kỷ nguyên mới, sự phát triển mạnh mẽ của nền kinh tế số đang mang lại những cơ hội to lớn và cũng đặt ra nhiều thách thức mới. 

Việc nắm bắt cơ hội và tránh rủi ro trong quá trình này đã trở thành vấn đề quan trọng mà các nhà hoạch định chính sách kinh tế và lãnh đạo doanh nghiệp trên thế giới phải đối mặt.

Thời đại số là thời đại mà công nghệ thông tin, đặc biệt là công nghệ Internet bùng nổ. Trong giai đoạn này, việc sản xuất, lưu trữ và phổ biến dữ liệu đóng vai trò quan trọng, làm thay đổi phương thức giao tiếp, thói quen mua sắm và mô hình làm việc của con người. 

Sự nổi lên của khái niệm này liên quan chặt chẽ đến một số đột phá lớn trong ngành công nghệ cao, như điện toán đám mây (icloud), AI, Big Data,... đang thúc đẩy quá trình toàn cầu hóa chưa từng có.

Một là, phổ biến Internet. Việc ứng dụng rộng rãi Internet là biểu tượng của thời đại kỹ thuật số. Kể từ giữa những năm 90 của thế kỷ XX, Internet đã dần đi vào cuộc sống hằng ngày của người dân, cải thiện đáng kể sự thuận tiện trong việc thu thập thông tin. 

Ngày nay, hơn một phần tư dân số thế giới sử dụng mạng xã hội và con số này đang tăng lên. Nền tảng xã hội không chỉ là công cụ giao tiếp giữa con người với nhau, mà còn là một phần quan trọng trong hoạt động kinh doanh ngày nay.

Hai là, sự trỗi dậy của công nghệ di động. Sự phổ biến của điện thoại thông minh và thiết bị di động cho phép mọi người truy cập Internet mọi lúc, mọi nơi. Sự thay đổi này đã thúc đẩy phát triển thương mại điện tử di động. 

Theo thống kê, năm 2023, khối lượng giao dịch thương mại điện tử di động toàn cầu chiếm hơn một nửa tổng giao dịch thương mại điện tử. Xu hướng này cho thấy thói quen mua sắm trực tuyến của người tiêu dùng đang chuyển dịch và có xu hướng lựa chọn những phương thức mua sắm tiện lợi hơn.

Tác động của số hóa

Khi thời đại kỹ thuật số phát triển, nhiều ngành công nghiệp khác nhau đang trải qua những thay đổi sâu sắc. Những thay đổi này không chỉ làm thay đổi mô hình kinh doanh, mà còn thay đổi cuộc sống hằng ngày của con người.

Thứ nhất, những thay đổi về mô hình kinh doanh. Số hóa đang buộc các công ty phải đổi mới mô hình hoạt động của mình. Nhiều nhà bán lẻ truyền thống đã chuyển sang bán hàng trực tuyến để thích ứng với những thay đổi trong nhu cầu của người tiêu dùng. 

Đồng thời, sự trỗi dậy nhanh chóng của các mô hình kinh doanh mới nổi như nền kinh tế nền tảng như Uber và Airbnb đã phá vỡ khuôn mẫu của các ngành công nghiệp truyền thống và thúc đẩy sự phát triển của nền kinh tế chia sẻ.

Thứ hai, thay đổi phương thức làm việc. Trong môi trường làm việc chuyên nghiệp, làm việc từ xa đã trở thành phương thức “bình thường mới”. Theo khảo sát, gần 60% số công ty thực hiện làm việc từ xa trong thời kỳ dịch bệnh COVID-19. 

Mặc dù cách làm việc này giúp tiết kiệm thời gian đi lại và nâng cao hiệu quả công việc nhưng cũng mang lại một số thách thức như ranh giới giữa công việc và cuộc sống bị xóa nhòa, những rào cản trong giao tiếp nhóm.

Thứ ba, định hình lại các mối quan hệ xã hội. Sự nổi lên của phương tiện truyền thông xã hội đã xác định lại các mối quan hệ. Mọi người chia sẻ cuộc sống và thiết lập kết nối thông qua mạng xã hội. 

Mặc dù phương pháp này làm gia tăng tần suất kết nối nhưng cũng dẫn đến sự tương tác xã hội ngày càng ít đi và con người sẽ thấy bị cô lập ở một mức độ nào đó. Nhiều chuyên gia nghiên cứu khẳng định, việc phụ thuộc quá nhiều vào giao tiếp kỹ thuật số có thể dẫn đến suy yếu các kết nối cảm xúc.

Những thách thức phải đối mặt

Hiện nay, mối liên kết kinh tế giữa các quốc gia ngày càng phức tạp. Vì vậy, việc bảo đảm an ninh quốc gia và ứng phó với các rủi ro bên ngoài trong bối cảnh kỷ nguyên số đã trở thành vấn đề quan trọng mà toàn cầu phải đối mặt.

Một là, vấn đề an ninh mạng. Với sự gia tăng của các giao dịch trực tuyến, vấn đề an ninh mạng ngày càng trở nên nghiêm trọng. Những sự cố như hacker tấn công, rò rỉ dữ liệu xảy ra thường xuyên, gây thiệt hại rất lớn cho doanh nghiệp và cá nhân sử dụng mạng. 

Theo thống kê, thiệt hại toàn cầu do các cuộc tấn công mạng gây ra đã vượt quá 500 tỷ USD (năm 2023). Bảo vệ thông tin cá nhân, dữ liệu doanh nghiệp đã trở thành một nhiệm vụ quan trọng trong xã hội số ngày nay.

Hai là, quá tải thông tin. Trong thời đại bùng nổ thông tin, việc lựa chọn những thông tin có giá trị đã trở thành một thách thức mà con người phải đối mặt. 

Tin giả và thông tin sai lệch trên mạng xã hội đặt ra thách thức nghiêm trọng, gây nên nhiều hệ lụy cho các cá nhân, tổ chức. Tin giả, tin sai sự thật có tác động tiêu cực, gây tâm lý hoang mang, lo lắng trong dư luận; ảnh hưởng đến an ninh kinh tế, an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội, tác động tiêu cực đến nhiều mặt trong đời sống xã hội. 

Việc giáo dục, tuyên truyền pháp luật về an ninh mạng, quy định xử lý vi phạm đối với các hành vi vi phạm pháp luật trên không gian mạng, kỹ năng nhận biết tin giả, tin sai sự thật và cách phòng tránh, không chia sẻ, tương tác để người tham gia mạng xã hội nắm được là một vấn đề hết sức cấp thiết.

Ba là, phân chia số. Mặc dù công nghệ số ngày càng trở nên phổ biến nhưng một số nhóm người vẫn bị gạt ra ngoài lề bởi các công nghệ mới hình thành nên một khoảng cách số mới. Đặc biệt ở các nước đang phát triển, hiệu quả truy cập Internet còn thấp và việc thiếu nguồn lực giáo dục khiến người dân bình thường khó có thể tận hưởng được những tiện lợi do số hóa mang lại.

Bên cạnh đó, chuyển đổi kỹ thuật số mang đến làn sóng đổi mới tài chính. Sự trỗi dậy của công nghệ blockchain, tiền kỹ thuật số và tiền điện tử không chỉ làm thay đổi mô hình hoạt động của hệ thống tài chính truyền thống, mà còn mang đến nhiều cơ hội và thách thức hơn cho thị trường tài chính toàn cầu. 

Các ngân hàng và tổ chức tài chính truyền thống đã bắt đầu nhận ra tầm quan trọng của số hóa và tăng cường đầu tư vào công nghệ tài chính, tung ra các sản phẩm tài chính sáng tạo dựa trên blockchain, AI và Big Data. 

Đồng thời, sự biến động và các vấn đề pháp lý của tiền điện tử cũng mang đến sự bất ổn cho thị trường. Vì vậy, để thúc đẩy sự phát triển lành mạnh của công nghệ tài chính đồng thời bảo đảm sự ổn định tài chính là vấn đề cấp bách đối với các cơ quan quản lý và người tham gia thị trường.

Việc đạt được sự cân bằng giữa đổi mới công nghệ và hòa nhập xã hội cũng là một vấn đề quan trọng để phát triển kinh tế. Mặc dù số hóa mang lại bước nhảy vọt về năng suất nhưng cũng gây ra sự bất bình đẳng trong phân phối thu nhập và khoảng cách giàu nghèo ngày càng gia tăng. 

Để đạt được tăng trưởng bao trùm, chính phủ và doanh nghiệp cần tập trung hỗ trợ các nhóm thu nhập thấp và giúp họ thích ứng với những thay đổi do số hóa mang lại thông qua các chính sách công, giáo dục - đào tạo và hệ thống an sinh xã hội để bảo đảm sự ổn định và công bằng xã hội.

Cơ hội trong kỷ nguyên số

Bất chấp những thách thức, thời đại kỹ thuật số cũng mang lại nhiều cơ hội cho các cá nhân và doanh nghiệp.

Một là, các ngành công nghiệp mới nổi do đổi mới công nghệ mang lại. Chuyển đổi kỹ thuật số đã tạo ra nhiều ngành công nghiệp mới nổi, như AI, phân tích dữ liệu lớn, an ninh mạng và các lĩnh vực khác. 

Những ngành công nghiệp này không chỉ tạo ra nhiều cơ hội việc làm, mà còn thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Theo nghiên cứu, nhu cầu toàn cầu về lực lượng lao động là các nhà khoa học dữ liệu sẽ tăng hơn 30% trong 5 năm tới.

Hai là, nền tảng phát triển cá nhân. Số hóa mở ra không gian mới cho sự phát triển nghề nghiệp cá nhân. Các lĩnh vực mới nổi như tự truyền thông và người nổi tiếng trên Internet cho phép cá nhân thể hiện trên Internet và nhận ra giá trị bản thân ; đồng thời thúc đẩy giao tiếp văn hóa đa dạng.

Ba là, định nghĩa lại toàn cầu hóa. Số hóa mang lại những định nghĩa và cơ hội mới cho toàn cầu hóa. Học tập trực tuyến và làm việc từ xa cho phép con người phá vỡ ranh giới địa lý và giao tiếp với nhau trên khắp thế giới. 

Sự thay đổi này thúc đẩy sự hội nhập của các nền văn hóa và sự va chạm của các ý tưởng, đồng thời thúc đẩy tiến bộ chung toàn cầu.

Trong tương lai, chúng ta có thể thấy một cuộc sống thông minh hơn, song những công nghệ mới này cũng sẽ mang đến những cơ hội và thách thức chưa từng có.

Do vậy, các nước trên thế giới cần tăng cường hợp tác quốc tế để cùng nhau giải quyết các thách thức như bảo mật dữ liệu, chuyển đổi việc làm và đổi mới tài chính.

Trong cuộc cách mạng kỹ thuật số này, chỉ những quốc gia và doanh nghiệp biết nắm bắt cơ hội đổi mới và thích ứng với xu hướng mới có thể chiếm lĩnh được vị trí thuận lợi trong cạnh tranh kinh tế toàn cầu./.