Vườn ươm đổi mới

Năm 2023, giải thưởng iCapital trị giá 1 triệu euro được trao cho Thủ đô Lisbon của Bồ Đào Nha. Bà Iliana Ivanova - Ủy viên phụ trách Đổi mới, nghiên cứu, văn hóa, giáo dục và thanh niên EU - khẳng định Lisbon chính là ví dụ điển hình về cách thức một thành phố có thể sử dụng đổi mới để định hình lại cảnh quan đô thị, giải quyết những thách thức về nhân khẩu học và kinh tế, cũng như hoạt động vì lợi ích của người dân.

Vài năm trở lại đây, Lisbon đặc biệt được ghi nhận về sự phát triển trong lĩnh vực đổi mới công nghệ, với rất nhiều sáng kiến như Unicorn Factory (Công xưởng Kỳ lân) - nền tảng thúc đẩy các công ty khởi nghiệp (startups) và công ty mở rộng quy mô (scaleups), cũng như thu hút doanh nghiệp công nghệ nước ngoài đến Thủ đô Bồ Đào Nha; hay chương trình đổi mới mở, Smart Open Lisbon, để giải quyết các thách thức đô thị và thử nghiệm ý tưởng mới; hay tham gia top 100 thành phố thông minh và trung hòa khí hậu vào năm 2030 của EU; sáng kiến SAUDE 65+, hỗ trợ cư dân lớn tuổi được tiếp cận dịch vụ chăm sóc y tế; chương trình giao thông công cộng miễn phí cho sinh viên và người trên 65 tuổi...

Đáng chú ý nhất trong số đó chính là Unicorn Factory. Trong vòng 2 năm kể từ khi được triển khai vào năm 2022, chương trình đã thu hút được 54 công ty công nghệ mới đến từ 23 quốc gia, trong đó có tới 12 công ty kỳ lân (những startup được định giá vốn hóa thị trường hơn 1 tỷ USD) và tạo ra 10.000 việc làm. Đến nay, Unicorn Factory đã thực hiện 13 chương trình ươm tạo và tăng tốc, tăng gấp 3 số lượng startups được ươm tạo và xác lập địa vị của thành phố trong nhiều lĩnh vực công nghệ khác nhau, từ y tế số, công nghệ “Web 3” và trí tuệ nhân tạo (AI).

Ông Carlos Moedas - Thị trưởng Lisbon - cho biết, số tiền thưởng của giải iCapital 2023 đã được đầu tư trực tiếp vào Unicorn Factory để phát triển những dự án đổi mới xã hội, cũng như ứng dụng công nghệ như một “thang máy xã hội”. Theo ông, giải iCapital chứng minh rằng Lisbon có thể và nên đặt mục tiêu cao hơn.

Biến huyền thoại thành thực tại

Tuy nhiên, cần phải khẳng định lại, thành công của Unicorn Factory không phải kỳ tích xuất hiện sau một đêm. Theo CEO Gil Azevedo của Unicorn Factory, đây là một dự án mà ban đầu rất nhiều người đã cười nhạo. 

Tuy nhiên, với giấc mơ đầy lý tưởng của mình, một chính trị gia giàu tham vọng đã quyết định tranh cử chức Thị trưởng Lisbon, với cam kết biến Thủ đô Bồ Đào Nha trở thành trung tâm không chỉ cho giới startups của Bồ Đào Nha mà còn của cả châu Âu. Đó chính là Carlos Moedas - ứng cử viên Đảng Dân chủ Xã hội, người giành chiến thắng trong cuộc bầu cử thị trưởng năm 2021 và ngay lập tức thực hiện cam kết của mình và thiết lập Unicorn Factory.

Một năm sau khi biến một bãi đất hoang trở thành căn cứ địa cho giới startups và scaleups, tân Thị trưởng Lisbon vẫn nói: “chẳng ai tin vào kỳ lân cả”. Tuy nhiên, đến năm 2023, chương trình đã hỗ trợ sự phát triển và tăng trưởng của hơn 200 startups và scaleups. 

Kế hoạch của Moedas rất đơn giản: mở rộng hệ sinh thái công nghệ startups bằng cách hỗ trợ tài chính cho những công ty đổi mới và đột phá mới. Ngay từ đầu, Moedas khẳng định ý tưởng của ông là tạo ra một công xưởng không chỉ dành cho các kỳ lân mà còn giúp startup phát triển và mở rộng quy mô.

“Chúng ta đang sống trong một thế giới đôi lúc rất nguy hiểm, với các cuộc xung đột. Chúng ta cần người đến với Lisbon, những người cởi mở với một thế giới mà tất cả chúng ta đều khác biệt, có những ý tưởng và ước mơ khác biệt, bởi vì chính điều này thúc đẩy sự đổi mới”, ông nói. 

Năm 2024, canh bạc mạo hiểm đó của Thị trưởng Moedas đã được đền đáp. Hồi tháng 3, Bồ Đào Nha được Financial Times đánh giá là môi trường tốt thứ 6 ở châu Âu để thành lập và phát triển một startup, với gần 2.800 startup và scaleup trên cả nước.

Thành công này phần nào nhờ thị trường Bồ Đào Nha tương đối nhỏ, do vậy các startup Bồ Đào Nha ngay từ đầu đã đặt mục tiêu vươn ra thị trường quốc tế, với sự hỗ trợ từ không ít quỹ đầu tư mạo hiểm trong nước với các đối tác đồng đầu tư quốc tế lớn. 

Tất cả đã giúp giới startup ở Lisbon tăng trưởng đáng kể, với mức tăng trưởng hằng năm là 30% kể từ năm 2016. Năm 2022, các startup trị giá 2,1 tỷ euro ở Lisbon đã huy động được số tiền ấn tượng là hơn 309 triệu euro, gấp 3 lần so với 1 thập niên trước.

Ngoài startups, Unicorn Factory cũng thực hiện Chương trình Mở rộng quy mô, để hỗ trợ scaleups khai phá tiềm năng tăng trưởng. Chương trình không chỉ phát triển những kỹ năng quan trọng của nhóm lãnh đạo công ty mà còn giải quyết các thách thức về tăng trưởng, thúc đẩy tăng trưởng tại Bồ Đào Nha và mở rộng ra thị trường quốc tế. 

Ngoài việc kết nối giữa scaleups với các chuyên gia, nhà tư vấn và cộng đồng scaleup, chương trình còn tạo ra sự tiếp xúc liên tục với các đối tác và khách hàng tiềm năng. Chương trình cho phép các doanh nhân startup có được những kỹ năng và công cụ quan trọng để lãnh đạo thành công, thúc đẩy quan hệ đối tác quan trọng, kết nối mạng lưới và thực hiện thông qua sự hướng dẫn và hỗ trợ bài bản từ các chuyên gia, nhà tư vấn và các doanh nghiệp có liên quan ở Bồ Đào Nha.

Thách thức để mở rộng

Đương nhiên, vấn đề quan trọng nhất là làm thế nào để thuyết phục startups, những công ty cần vốn để mở rộng quy mô và phát triển, sau khi phát triển thành scaleups tiếp tục ở lại Lisbon thay vì chuyển tới Mỹ hay các nước châu Âu khác. Theo CEO Gil Azevedo, đây là một thách thức mà cần có cách tiếp cận dài hạn và nhất thiết phải đưa các quỹ quốc tế và vốn đầu tư mạo hiểm vào thành phố để đầu tư.

Quá trình này bắt đầu được triển khai từ đầu năm 2024 với việc Chính phủ Bồ Đào Nha một lần nữa cải cách chương trình Thị thực Vàng vốn cực kỳ thành công mà kể từ khi được áp dụng vào năm 2012 đến nay đã mang lại khoảng 7 tỷ euro cho ngân sách nhà nước, chủ yếu thông qua đầu tư bất động sản, nhưng hiện đã được tái cấu trúc để đầu tư vào các quỹ hỗ trợ startups và scaleups. 

Ông Azevedo thừa nhận, nhiều scaleup Bồ Đào Nha tiếp tục mở văn phòng tại Mỹ hoặc những nơi khác trên thế giới, nhưng nhấn mạnh những doanh nghiệp đó vẫn giữ một phần rất quan trọng trong hoạt động kinh doanh tại Bồ Đào Nha.

Nguyên nhân là bởi một hệ sinh thái startups và scaleups mạnh mẽ được tạo lập thông qua Unicorn Factory, vẫn đang thu hút các nguồn vốn đầu tư lớn. Chu kỳ tích cực này đã không chỉ thu hút nhiều doanh nghiệp đến Lisbon mà còn khuyến khích họ ở lại. 

Ông Azevedo cũng nhấn mạnh ngày càng nhiều công ty mở rộng quy mô, hoạt động tốt và chọn con đường phát hành cổ phiếu lần đầu ra công chúng (IPO) mang lại số tiền lớn cho công ty và nhân viên của họ khiến các nhà đầu tư Bồ Đào Nha và nước ngoài sẽ đầu tư trở lại vào Lisbon./.