I. NGUỒN LỰC VÀ LÃNG PHÍ NGUỒN LỰC

Nguồn lực cho sự phát triển

Nguồn lực là gì?

Để tồn tại và phát triển, các cá nhân, tổ chức hay hệ thống đều cần có những yếu tố vật chất và phi vật chất có thể sử dụng, được gọi chung là nguồn lực.

Trên thực tế cũng như theo quan điểm của các nhà kinh tế, trong nền kinh tế, những yếu tố như tài nguyên, vốn, nhân lực và khoa học kỹ thuật,... là những nguồn lực then chốt, đặc biệt quan trọng. Việc quản lý, sử dụng hiệu quả những nguồn lực này sẽ tạo ra các sản phẩm, dịch vụ cần thiết để đáp ứng nhu cầu của con người, đáp ứng các nhiệm vụ phát triển kinh tế - xã hội.

Một số nguồn lực chính

Nguồn tài nguyên thiên nhiên: đây là các yếu tố của tự nhiên mà con người có thể khai thác, chế biến, sử dụng phục vụ cho mục đích tồn tại và phát triển của mình. 

Xét ở khía cạnh sự tồn tại và phát triển con người, tài nguyên thiên nhiên là yếu tố vô cùng quan trọng và không thể thiếu. Đây cũng là yếu tố có vai trò thúc đẩy sản xuất phát triển và góp phần chuyển dịch cơ cấu kinh tế; tạo điều kiện cho quá trình tích lũy vốn và tăng trưởng ổn định...

Nguồn vốn: vốn là biểu hiện bằng tiền của toàn bộ tài sản của một đơn vị kinh tế hay một quốc gia và là một trong những nguồn lực quan trọng đối với tăng trưởng kinh tế. 

Vốn đầu tư là yếu tố thúc đẩy tăng trưởng, trên cơ sở đó tạo thêm việc làm, tăng thu nhập để có thêm tích lũy. Kinh tế tăng trưởng cũng tạo điều kiện để tăng nguồn thu cho ngân sách, qua đó giúp nhà nước có điều kiện thực hiện phân phối lại thu nhập, giải quyết các vấn đề xã hội...

Nguồn nhân lực: nguồn nhân lực (lao động) của mỗi quốc gia bao gồm bộ phận dân số trong độ tuổi theo quy định của pháp luật, có khả năng và nguyện vọng tham gia lao động, cùng với những người ngoài độ tuổi nhưng đang làm việc trong các ngành kinh tế. 

Hiểu theo nghĩa rộng, nguồn lao động chính là nhân tố con người - nhân tố quyết định tới sự phát triển. Nền kinh tế muốn đạt sự tăng trưởng nhanh cần phải có nguồn lao động dồi dào, chất lượng cao và phải được sử dụng hiệu quả.

Nguồn lực khoa học công nghệ: trong quá trình phát triển của thế giới, vai trò của khoa học và công nghệ ngày càng được khẳng định. Nhờ sự phát triển nhanh của khoa học và công nghệ, đặc biệt là những thành tựu của cuộc cách mạng khoa học và công nghệ hiện đại, thế giới đã có những bước phát triển nhanh chóng.

Mặc dù việc quản lý, sử dụng hiệu quả những nguồn lực là yêu cầu luôn được đặt ra, nhưng trên thực tế, hiện tượng lãng phí, nhất là lãng phí trong sử dụng các nguồn lực công vẫn luôn hiện hữu, gây ra nhiều thiệt hại.

Theo định nghĩa của Văn phòng Trách nhiệm giải trình Chính phủ Mỹ (GAO), lãng phí là việc các cá nhân hoặc tổ chức sử dụng nguồn lực của chính phủ một cách vô ý, phung phí hoặc không có mục đích phù hợp, dẫn đến phát sinh những chi phí không cần thiết. 

Tình trạng này xảy ra khi các hoạt động, hệ thống hoặc biện pháp kiểm soát kém hiệu quả hoặc không hiệu quả. Dù lãng phí có thể không liên quan đến hành vi vi phạm pháp luật, nhưng hành vi này sẽ dẫn đến những tổn thất đáng kể về ngân sách và tài sản.

Tại Việt Nam, Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2013 định nghĩa: “Lãng phí là việc quản lý, sử dụng vốn, tài sản, lao động, thời gian lao động và tài nguyên không hiệu quả. Đối với lĩnh vực đã có định mức, tiêu chuẩn, chế độ do cơ quan nhà nước có thẩm quyền ban hành thì lãng phí là việc quản lý, sử dụng ngân sách nhà nước, vốn nhà nước, tài sản nhà nước, lao động, thời gian lao động trong khu vực nhà nước và tài nguyên vượt định mức, tiêu chuẩn, chế độ hoặc không đạt mục tiêu đã định”.

Trên thực tế, lãng phí có thể xảy ra ở mọi nơi, mọi lúc, với mọi đối tượng và mức độ khác nhau, từ hành vi đơn lẻ của của cá nhân, mỗi gia đình, đến tình trạng lãng phí ở các tổ chức, cơ quan, địa phương, ngành và rộng hơn là ở phạm vi quốc gia... 

Lãng phí cũng có trong tư duy của mỗi con người, với nhiều biểu hiện lệch lạc, như thói phô trương hình thức, xa hoa, “vung tay quá trán”, sự vô trách nhiệm với bản thân và cộng đồng... 

Trong khu vực công, lãng phí thường xuất hiện trong một số lĩnh vực, như sử dụng đất đai, tài nguyên thiên nhiên; quản lý xây dựng cơ bản; sử dụng các nguồn thu từ ngân sách nhà nước, vốn nhà nước, tài sản nhà nước; quản lý thời gian, sức lao động, nguồn nhân lực...

II. NHỮNG HẬU QUẢ KHÔNG THỂ XEM NHẸ

Tác hại của tình trạng lãng phí

Dù không có thống kê đầy đủ nào về tình trạng lãng phí, hậu quả của tình trạng này đối với nền kinh tế toàn cầu cũng như mỗi quốc gia, nhưng chúng ta dễ dàng thống nhất rằng, lãng phí là một trong những nguyên nhân làm suy yếu các nguồn lực phục vụ cho mục tiêu phát triển, làm thất thoát ngân khố quốc gia, kìm hãm tốc độ tăng trưởng kinh tế; đồng thời gây suy giảm lòng tin của người dân.

Trong một báo cáo liên quan đến đầu tư công được công bố vào năm 2020, IMF cho rằng, mặc dù hệ thống cơ sở hạ tầng công cộng được xem là động lực chính thúc đẩy tăng trưởng, phát triển kinh tế toàn diện và giảm bất bình đẳng, nhưng việc tạo ra một hệ thống cơ sở hạ tầng được quy hoạch, triển khai tốt và bền vững luôn là một thách thức. 

Ở hầu hết các quốc gia, người ta đều dễ dàng bắt gặp các dự án cơ sở hạ tầng được thiết kế kém, chi phí vượt quá lớn, bị chậm trễ trong quá trình xây dựng và/hoặc mang lại quá ít lợi ích cho xã hội. 

Có rất nhiều ví dụ về sự yếu kém trong đánh giá dẫn đến những sai lầm trong lựa chọn dự án hay tình trạng thiếu kinh phí để hoàn thành các dự án đang triển khai,... ở tất cả các quốc gia. 

Bên cạnh đó, còn có không ít các công trình hạ tầng được xây dựng tốt nhưng nhanh chóng xuống cấp do không được bảo trì đầy đủ vì thiếu kinh phí hoặc không được quan tâm... 

Với những biểu hiện trên, IMF cho rằng, tổn thất và lãng phí trong đầu tư công là vấn đề mang tính hệ thống. “Trung bình, hơn 1/3 nguồn lực dành cho việc tạo ra và duy trì cơ sở hạ tầng công đã bị mất do thiếu hiệu quả”, IMF kết luận.

Tiếp cận vấn đề ở góc độ khác, tại “Báo cáo tổng hợp về tình hình phát triển trong mua sắm công quốc tế” phát hành năm 2022, WB cho biết, các chính phủ trên khắp thế giới đã chi khoảng 13.000 tỷ USD mỗi năm cho các hợp đồng công về hàng hóa, dịch vụ và công trình công cộng. 

Tuy nhiên, trong nguồn vốn khổng lồ đó, có tới 25% bị lãng phí do các hoạt động mua sắm kém hiệu quả hoặc thiếu tính toán.

Ở phạm vi quốc gia, GAO nhận định, tình trạng lãng phí trong chi tiêu đã làm giảm hiệu quả cũng như hiệu suất của nhiều chương trình và hoạt động của Liên bang. “Lãng phí có thể khiến Chính phủ Liên bang mất hàng tỷ USD tiền thuế của người nộp thuế do quản lý tài sản kém, không tuân thủ các chính sách và luật lệ hoặc các quy trình giám sát không đầy đủ”, cơ quan này cho biết.

Khi đánh giá về những tác hại của tình trạng này, nhiều chuyên gia cho rằng, lãng phí cũng nguy hại như “căn bệnh” tham nhũng, thậm chí còn nguy hiểm hơn tham nhũng. Bởi ở góc độ nhất định, tham nhũng là sự chuyển nguồn lực từ chỗ này sang chỗ kia, từ chủ thể này sang chủ thể khác, tài sản đó được sử dụng hoặc còn tồn tại để có thể thu hồi. 

Nhưng lãng phí là làm thất thoát, mất mát các nguồn vốn mà không có khả năng thu hồi, đặc biệt là không ai phải chịu trách nhiệm! Do đó, nếu không được ngăn chặn, tác hại của tình trạng lãng phí còn lớn hơn so với tham nhũng.

Đâu là nguyên nhân?

Dựa trên thực tiễn hoạt động điều tra với mục tiêu cải thiện hiệu suất của chính quyền liên bang, GAO xác định được nhiều nguyên nhân tiềm ẩn có thể dẫn tới tình trạng lãng phí. 

Theo cơ quan này, nguyên nhân đầu tiên là việc quản lý tài sản không tốt. Những thiếu sót của hệ thống kiểm kê có thể dẫn đến các vấn đề trong quá trình theo dõi việc mua, sử dụng hàng hóa và dịch vụ, khiến việc kiểm soát chi phí trở nên khó khăn và dẫn đến lãng phí. 

Ví dụ, một cơ quan đã lãng phí hơn 35 triệu USD vào việc mua các phần mềm bản quyền nhưng không sử dụng tới hoặc chỉ sử dụng rất ít, trong khi lại bị phạt vì sử dụng các phần mềm không có giấy phép, do không nắm bắt về các lần mua sắm trước đó cũng như tần suất sử dụng của chúng.

Bên cạnh đó, bằng cách không tuân thủ các chính sách và quy chế, các cá nhân trong cơ quan quản lý cũng có thể gây ra lãng phí. Chẳng hạn như các viên chức cấp cao có thể bỏ qua những chính sách và quy chế tuyển dụng để tuyển nhân viên không đủ điều kiện. 

Trên thực tế, cơ quan này xác định được không ít trường hợp viên chức cấp cao bỏ qua các quy trình tuyển dụng cạnh tranh để bổ nhiệm các cá nhân, bao gồm cả người thân, vào những vị trí trong cơ quan liên bang mà không xem xét đúng mức trình độ của họ.

Hậu quả là một cơ quan đã phải trả lương cho những nhân viên không đủ điều kiện với tổng số tiền gần 440.000 USD, trước khi những người này bị sa thải. Đây không chỉ là sự lãng phí ngân sách - tiền của người nộp thuế, mà còn tước đoạt cơ hội của những người khác. Điều này cũng đồng nghĩa với việc lãng phí nguồn nhân lực.

Ngoài ra, theo GAO, việc không thiết lập các chương trình có mục tiêu rõ ràng cùng với các biện pháp thực hiện và thủ tục giám sát, kiểm soát chất lượng đầy đủ để bảo đảm các mục tiêu được thực hiện cũng là một trong những nguyên nhân có thể dẫn tới tình trạng lãng phí.

Liên quan đến vấn đề này, khi xem xét hoạt động đầu tư cho cơ sở hạ tầng, IMF cũng cho rằng, tình trạng lãng phí có liên quan mật thiết đến những yếu kém về quản trị - các thể chế và khuôn khổ để lập kế hoạch, phân bổ và thực hiện chi tiêu đầu tư cơ sở hạ tầng. 

Theo đó, tình trạng “đội giá” của các dự án hay những lợi ích mà dự án mang lại thấp hơn nhiều so với dự kiến,... có thể bắt nguồn từ rất nhiều nguyên nhân như sự thiên vị có chủ ý trong quá trình thẩm định, lập kế hoạch dự án; sự yếu kém trong phối hợp liên ngành; bị thúc đẩy bởi các cân nhắc chính trị (làm gián đoạn các quy trình đã thiết lập và làm giảm độ tin cậy của việc thẩm định dự án); hệ thống ngân sách yếu kém; những thách thức trong mua sắm và triển khai dự án... 

Những điểm yếu này có thể lan rộng trong suốt chu kỳ đầu tư công nhưng nổi bật hơn ở giai đoạn thẩm định dự án và lựa chọn dự án, chưa kể việc có thể bị chi phối bởi hành vi tham nhũng.

III. Chống lãng phí - giải pháp nào?

Khát vọng và những hành động cụ thể

Đề cập đến đầu tư công, nhất là đầu tư công cho cơ sở hạ tầng - một trong những lĩnh vực có tỷ lệ lãng phí lớn - IMF cho rằng, các chính phủ cần chú trọng đến việc “chi tiêu tốt hơn” thay vì chỉ tập trung vào “chi tiêu nhiều hơn”. 

Theo đó, khát vọng chấm dứt lãng phí trong đầu tư công và tạo ra kết quả cơ sở hạ tầng chất lượng tốt hơn phải được đáp ứng bằng các hành động cụ thể về quản trị, để thu được lợi ích lớn nhất về kinh tế và xã hội từ đầu tư công. 

“Các ước tính cho thấy, trung bình, quản trị tốt hơn có thể bù đắp hơn một nửa các khoản tổn thất về hiệu quả đã quan sát được”, định chế tài chính quốc tế này nhấn mạnh.

Tuy nhiên, IMF cho biết, đến nay hầu hết các quốc gia vẫn thiếu các thể chế cần thiết để đạt mục tiêu này. Cụ thể, nhiều quốc gia thường vấp phải các vấn đề thể chế quan trọng, vì vậy có thể gặp khó khăn trong việc lựa chọn các dự án có tác động kinh tế - xã hội lớn nhất hay việc tài trợ cho các dự án bền vững về mặt tài chính, với nguồn lực hạn chế hoặc khó khăn trong việc bảo đảm rằng nguồn tài trợ có sẵn khi cần trong suốt quá trình thực hiện dự án...

Liên quan đến vấn đề mua sắm công, WB đang đề xuất thành lập Quan hệ Đối tác mua sắm toàn cầu (GPP) để thúc đẩy việc sử dụng chiến lược mua sắm công như một công cụ lập kế hoạch và phát triển kinh tế quan trọng. 

GPP sẽ thu thập các thông lệ tốt nhất từ khắp nơi trên thế giới để tăng cường chia sẻ kiến thức và hợp tác; đồng thời thiết lập các nguyên tắc, chuẩn mực được công nhận trên toàn cầu. 

GPP có thể giúp bảo đảm rằng các chính sách mua sắm quốc gia được thực hiện dựa trên bằng chứng và ít chịu ảnh hưởng của tình trạng đặc quyền đặc lợi; đồng thời có thể thúc đẩy sự đổi mới trong các lĩnh vực quan trọng bằng cách khuyến khích sự hợp tác chặt chẽ hơn giữa chính phủ và các doanh nghiệp tư nhân; giúp cải thiện lòng tin của công chúng thông qua tăng cường trao quyền và sự tham gia của công dân.

WB cũng cho rằng, các chính phủ có nhiều cách để theo đuổi giá trị xã hội trong mua sắm, bao gồm cả việc sử dụng hợp đồng để thúc đẩy đổi mới hoặc củng cố các ngành công nghiệp hoặc lĩnh vực then chốt của nền kinh tế quốc gia. 

Các chính sách cho phép những doanh nghiệp siêu nhỏ, nhỏ và vừa phát triển mạnh cũng có thể thúc đẩy khả năng cạnh tranh dài hạn của một quốc gia. Các chính sách mua sắm cần bắt đầu chú ý đến việc lập kế hoạch và quản lý hợp đồng, thay vì chỉ kêu gọi cạnh tranh.

Trong bối cảnh cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ tư, các chính phủ cũng cần chuyển những quy trình mua sắm truyền thống sang mua sắm trực tuyến để loại bỏ nhu cầu tương tác vật lý. 

Khi các chính phủ tăng cường sử dụng Hệ thống mua sắm chính phủ điện tử (e-GP), việc chia sẻ thông tin, đánh giá các lựa chọn mua sắm và quản lý chi phí sẽ được cải thiện; đồng thời cho phép các chính phủ phản ứng nhanh hơn với các cuộc khủng hoảng.

Tăng cường quy trình giám sát và bảo đảm tuân thủ quy định

Trong phạm vi hẹp hơn, để chống lãng phí, theo khuyến cáo của GAO, các tổ chức cần xây dựng đầy đủ thủ tục giám sát, kiểm soát nội bộ.

Việc xây dựng các thủ tục giám sát chặt chẽ có thể giúp những nhà quản lý thiết lập các mục tiêu thực tế của từng chương trình và thực hiện hành động khắc phục khi cần thiết để giảm thiểu lãng phí. 

Các quy trình này cũng nên thường xuyên được cập nhật, điều chỉnh theo tình hình thực tế, nhất là khi xác định được rằng những rủi ro mới có thể xuất hiện.

Cùng với đó, các tổ chức cũng cần phát triển các hoạt động kiểm soát thông qua phần mềm để cải thiện khả năng quản lý tài sản và giảm chi tiêu lãng phí, giảm thiểu rủi ro. 

Trên trang web của mình, GAO đưa ra ví dụ về một cơ quan đã báo cáo lợi ích tài chính lên tới gần 2,4 tỷ USD qua việc xác định các tài sản chưa được ghi nhận sau khi cải thiện hoạt động và quy trình kinh doanh.

Đặc biệt, theo GAO, các tổ chức cần bảo đảm rằng tất cả viên chức đều biết và tuân thủ các chính sách, luật lệ và quy tắc đã thiết lập có thể giúp ngăn ngừa lãng phí. Ví dụ, các viên chức của một cơ quan không thể không hiểu rõ và tuân thủ các quy định của Liên bang về vấn đề này, từ đó tránh các hành vi bị cấm.

Chống lãng phí trong thực hiện dự án: Lời khuyên của các chuyên gia

Để ngăn chặn lãng phí tài nguyên hay một dự án phát triển bị chệch hướng, năm 2021, tạp chí Forbes đã xuất bản những lời khuyên của các chuyên gia từ Hội đồng Công nghệ. 

Dù những ý kiến này liên quan đến các dự án công nghệ mới, nhưng đây có thể cũng là những gợi ý tốt đối với các dự án trong nhiều lĩnh vực khác. Theo các chuyên gia, các dự án cần:

Bắt đầu với một phương pháp được xác định rõ ràng

Để ngăn chặn các dự án vượt quá ngân sách, hãy bắt đầu bằng việc lập kế hoạch dự án tốt với phương pháp luận được xác định rõ ràng, phạm vi, ngân sách, nguồn lực, sản phẩm và mốc thời gian. Khi một dự án bắt đầu, hãy cảnh giác với tình trạng vượt phạm vi có thể dẫn đến tăng chi phí và khối lượng công việc.

Cần đồng thuận về thời gian và chi phí

Trước khi bắt đầu một dự án, cần có sự đồng thuận về thời gian cần thiết để hoàn thành dự án và chi phí ước tính. Ngoài ra, cần có một bản tóm tắt dự án rõ ràng, với lộ trình và các cuộc kiểm tra thường xuyên để theo dõi điều này. 

Mặc dù hầu hết các dự án cuối cùng đều tốn nhiều thời gian và tiền bạc hơn dự kiến, nhưng thường là do các tiện ích bổ sung có thể dễ dàng xác định được bằng kế hoạch phù hợp.

Xem xét thời gian làm lại

Nhiều lần cố gắng làm lại sẽ chỉ ra rằng các yêu cầu không rõ ràng hoặc nhóm không có khả năng đáp ứng nhu cầu của dự án như hiện tại. Cần đàm phán lại nội dung tính năng đang được làm lại.

Chia nhỏ các dự án lớn thành những mục tiêu cụ thể

Lãng phí tài nguyên có xu hướng xảy ra khi kỳ vọng không thực tế. Chia nhỏ các dự án lớn thành những dự án nhỏ hoặc nhiệm vụ với các mục tiêu cụ thể thường là cách đơn giản nhất để sắp xếp lại thứ tự ưu tiên và quay lại đúng hướng.

Định lượng mục tiêu và điểm dừng của dự án

Phát triển các cách để định lượng mục tiêu và điểm dừng của dự án. Khi đến lúc xem xét, bạn sẽ có cái nhìn sâu sắc về mục tiêu hoặc điểm dừng nào đã bị bỏ lỡ, sau đó bạn sẽ biết rõ vấn đề nằm ở đâu.

Quay lại với nguồn gốc của dự án

Những yêu cầu không toàn diện sẽ dẫn đến tình trạng “chảy máu tài nguyên”. Cách tốt nhất là quay trở lại gốc rễ của dự án, tức là xác định lại vấn đề cần giải quyết là gì? Giải pháp được đề xuất là gì? Vấn đề hiện tại là gì?

Chấm dứt dự án nếu cần thiết

Bất cứ khi nào một mục tiêu không còn là mục tiêu có mức độ thỏa mãn cao nhất, đó là lúc cần phải ngừng dự án để thay đổi, bất kể dự án đã hoàn thành đến mức độ nào. Dù đây là một trong những quyết định khó khăn nhất, nhưng về bản chất, luôn là động thái đúng đắn.

IV. KINH NGHIỆM THẾ GIỚI TRONG VIỆC CHỐNG LÃNG PHÍ

Tại Hàn Quốc

Để chống lãng phí trong quản lý, sử dụng ngân sách nhà nước, từ năm 1961, Hàn Quốc đã ban hành Luật Quản lý tài chính. Trên cơ sở các quy định của luật này và các văn bản hướng dẫn của Chính phủ, Bộ Tài chính Hàn Quốc đưa ra các quy định cụ thể nhằm kiểm soát ngay từ khâu phân bổ ngân sách bảo đảm tập trung, không dàn trải.

Đối với việc bố trí ngân sách cho các chương trình, dự án, cơ quan, đơn vị chủ trì thực hiện phải thuyết minh làm rõ mục tiêu, lợi ích về kinh tế - xã hội và những tác động ảnh hưởng đến những vấn đề khác có liên quan để có căn cứ bố trí kinh phí thực hiện. 

Việc giám sát công tác giải ngân được chú trọng để bảo đảm theo đúng kế hoạch; hàng năm có đánh giá về những kết quả của chương trình, dự án so với mục tiêu đã đề ra; trường hợp giải ngân chậm hoặc kết quả không đạt được mục tiêu sẽ thực hiện cắt giảm kinh phí, thậm chí dừng thực hiện.

Bộ Tài chính Hàn Quốc cũng xây dựng bộ tiêu chí đánh giá, chấm điểm các hoạt động của cơ quan nhà nước. Theo đó, hằng năm sẽ đánh giá, chấm điểm đối với từng chương trình, dự án để xem xét tính hiệu quả và việc chi tiêu kinh phí ngân sách nhà nước cho các hoạt động.

Việc kiểm tra, thanh tra, kiểm toán được thực hiện thường xuyên, liên tục bởi cơ quan tài chính và Cơ quan Kiểm tra và Kiểm toán quốc gia (BAI). 

Ngoài ra, Ủy ban Ngân sách của Nghị viện (NABO) có quyền yêu cầu các thành viên chính phủ, các cơ quan, đơn vị sử dụng ngân sách và chính quyền các địa phương cung cấp thông tin và thực hiện giải trình việc sử dụng ngân sách nhà nước khi có nghi vấn về sự kém hiệu quả, lãng phí trong sử dụng kinh phí ngân sách nhà nước. 

Khi phát hiện có sai phạm hoặc sự bất hợp lý trong dự toán ngân sách và chi tiêu ngân sách, cơ quan này có quyền kiến nghị việc cắt giảm hoặc dừng chi tiêu, đồng thời công khai thông tin cho dân chúng...

Tại Singapore

Để đạt được mức độ phát triển như hiện nay, những năm qua Singapore đã tập trung phát huy cao nhất những nguồn lực của mình, đặc biệt là chú trọng chống lãng phí từ gốc. 

Theo đó, trước khi bước vào một kế hoạch, Singapore luôn bắt đầu từ xem xét chiến lược, tức là luôn đặt câu hỏi: “tại sao phải làm như vậy”, sau đó mới tạo ra các thiết chế để thực thi. 

Với cách triển khai này, các kế hoạch mới được xây dựng và thực hiện một cách có trật tự, thông suốt, không lãng phí nguồn lực.

Với không gian phát triển hạn chế, Singapore luôn có tầm nhìn dài hạn về quy hoạch đất đai và quản lý cẩn thận quỹ đất để tối đa hóa các cơ hội tăng trưởng kinh tế bền vững, đồng thời đáp ứng các mục đích sử dụng khác để tạo ra môi trường sống chất lượng cho người dân. 

Chính quyền cũng đang xem xét việc tinh chỉnh các chính sách và kế hoạch để tích hợp nhiều mục đích sử dụng hơn, chẳng hạn như không gian dân cư và giải trí trong các khu phát triển công nghiệp và thương mại, nhằm tạo ra nhiều khu vực sử dụng hỗn hợp hơn.

Trong khu vực công, để nâng cao hiệu quả hoạt động, tránh lãng phí, từ năm 1989, đảo quốc này đã sớm thực hiện khoán chi cho từng bộ, cho phép thủ trưởng cơ quan hành chính chủ động phân bổ ngân sách theo cách hiệu quả nhất. 

Cơ chế này đã giúp các cơ quan nhà nước tự chủ, tự chịu trách nhiệm, nên đã thúc đẩy cải cách hành chính, sắp xếp, tổ chức bộ máy tinh gọn, linh hoạt, hợp lý hơn, khoa học hơn, bố trí, sử dụng cán bộ, công chức phù hợp với chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ cấu tổ chức của đơn vị, tiết kiệm kinh phí, cơ sở vật chất, hiện đại hoá công nghệ, nâng cao năng suất lao động...

Tại Đức

Chống lãng phí không chỉ là câu chuyện của cơ quan công quyền, mà liên quan trực tiếp tới người dân, vì lãng phí nguồn lực công cũng là lãng phí tiền thuế của dân. 

Với tinh thần đó, cách đây hơn 70 năm, Hiệp hội những người đóng thuế Đức đã ra đời. Thông qua hoạt động của mình, Hiệp hội góp phần phát hiện các trường hợp lãng phí tài sản công, đưa ra những đề xuất tiết kiệm ngân sách nhà nước, kiến nghị những cải cách về các quy định của pháp luật khắc phục tình trạng lãng phí đang diễn ra và sử dụng hiệu quả tiền thuế.

Một trong những sản phẩm có giá trị của Hiệp hội là cuốn sách được phát hành thường niên với tên gọi “Sách đen Lãng phí công”. Trong cuốn sách thứ 51 phát hành cho năm 2023 - 2024, Hiệp hội chỉ ra 100 trường hợp lãng phí tài sản công trên một số lĩnh vực.

Cũng với mục tiêu chống lãng phí, từ nhiều năm nay, 280 bệnh viện công trên toàn nước Đức đã lập ra một doanh nghiệp chung là EKK Plus, với nhiệm vụ chuyên mua sắm trang thiết bị y tế. 

Theo thống kê, năm 2023, tiền mua sắm của EKK Plus cho các bệnh viện thành viên vào khoảng 1,3 tỷ euro. Nhờ mua khối lượng lớn, đơn hàng lớn nên được giảm giá so với từng bệnh viện tự đứng ra mua sắm. Đơn cử như nhờ có EKK Plus mà Bệnh viện Fulda đã tiết kiệm được 750.000 euro khi mua 3 máy chụp cắt lớp.

Tại Mỹ

Tại Mỹ, GAO là một cơ quan độc lập, không đảng phái, có nhiệm vụ xem xét việc sử dụng tiền công quỹ; đánh giá các chương trình và chính sách của Liên bang; cung cấp các phân tích, khuyến nghị và hỗ trợ khác để giúp Quốc hội đưa ra các quyết định giám sát, chính sách và tài trợ hợp lý. 

Các hoạt động của GAO cũng hướng tới việc cải thiện hiệu suất của chính quyền Liên bang và bảo đảm trách nhiệm giải trình của chính quyền đối với người dân.

Trong Báo cáo Hiệu suất và Giải trình năm tài chính 2024 được công bố ngày 15-11, GAO cho biết đã mang lại 67,5 tỷ USD lợi ích tài chính cho Quốc hội và người dân Mỹ thông qua các công việc của mình, cùng với 1.232 lợi ích khác không thể đo lường bằng tiền nhưng đã dẫn tới những cải thiện trong các chương trình, hoạt động của chính phủ.

Trước đó, tại báo cáo tháng 5-2024, cơ quan này đã nêu ra 112 biện pháp mới trong 42 lĩnh vực, chủ đề mà Quốc hội và các cơ quan Liên bang có thể thực hiện để giải quyết tình trạng chồng chéo, trùng lặp và phân mảnh, qua đó tiết kiệm ngân sách và cải thiện các chương trình, hoạt động của chính phủ. 

Báo cáo cũng đưa ra các khuyến nghị mở về những vấn đề cơ quan này đã xác định được trước đây, mà nếu được thực hiện, sẽ có khả năng giúp Chính phủ Liên bang tiết kiệm được hàng chục tỷ USD và các lợi ích đáng kể khác.

Theo thống kê, từ năm 2011 đến năm 2024, Quốc hội và các cơ quan hành pháp Mỹ đã có những bước tiến trong việc giải quyết nhiều trong số 2.018 vấn đề và khuyến nghị mà GAO xác định. Những nỗ lực này mang lại khoảng 667,5 tỷ USD.

V. VIỆT NAM: QUYẾT TÂM PHÒNG, CHỐNG LÃNG PHÍ

Trong bài viết “Chống lãng phí” đăng ngày 13-10-2024, Tổng Bí thư Tô Lâm khẳng định: công tác phòng, chống lãng phí cần được triển khai quyết liệt, đồng bộ với những giải pháp hữu hiệu, tạo sự lan tỏa mạnh mẽ, trở thành tự nguyện, tự giác của mỗi cán bộ, đảng viên và người dân, văn hóa ứng xử trong thời đại mới...

Lãng phí - “giặc nội xâm”

Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh chỉ rõ: tham ô, lãng phí, quan liêu là một thứ “giặc ở trong lòng”, là kẻ thù của nhân dân, của Chính phủ. Lãng phí tuy không lấy của công đút túi, song kết quả cũng rất tai hại, có khi tai hại hơn nạn tham ô. 

Lãng phí bao gồm nhiều mặt: lãng phí sức lao động; lãng phí thời gian; lãng phí tiền của nhà nước, cơ quan và bản thân; lãng phí tài nguyên thiên nhiên, của cải vật chất...

Người cũng chỉ ra nguồn gốc, nguyên nhân chủ yếu của “căn bệnh lãng phí”, đó là xuất phát từ bệnh quan liêu, bên cạnh đó là sự yếu kém của đội ngũ cán bộ, bệnh phô trương hình thức, thái độ thiếu tinh thần bảo vệ của công...

Xác định lãng phí là một thứ “giặc nội xâm” rất nguy hiểm, việc chống lãng phí luôn được Chủ tịch Hồ Chí Minh đặc biệt quan tâm. Theo yêu cầu của Người, thực hành tiết kiệm, phòng, chống tham ô, lãng phí, quan liêu phải được xem là một nhiệm vụ quan trọng của Đảng, Nhà nước và nhân dân. 

Nhiệm vụ này phải được tiến hành thường xuyên, kiên quyết, triệt để; phải trở thành phong trào thi đua sôi nổi, rộng khắp.

Chống lãng phí: Vấn đề được đặc biệt quan tâm

Kế thừa và phát huy tư tưởng của Chủ tịch Hồ Chí Minh, Đảng ta cũng đặc biệt quan tâm đến công tác đấu tranh chống lãng phí. Chỉ tính từ năm 2000 đến nay, Ban Chấp hành Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã ban hành nhiều chỉ thị, nghị quyết, kết luận về phòng, chống lãng phí. 

Trong đó, ngày 21-8-2006, Ban Chấp hành Trung ương khóa X ban hành Nghị quyết số 04-NQ/TW, về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tham nhũng, lãng phí; ngày 25-5-2012, Ban Chấp hành Trung ương khóa XI ban hành Kết luận số 21-KL/TW, về việc tiếp tục thực hiện Nghị quyết Hội nghị lần thứ ba, Ban Chấp hành Trung ương khóa X; ngày 21-12-2012, Ban Bí thư ban hành Chỉ thị số 21-CT/TW, về việc đẩy mạnh thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; ngày 25-12-2023, Bộ Chính trị ban hành Chỉ thị số 27-CT/TW, về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí...

Thể chế hóa các chủ trương của Đảng, năm 1998, Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa X ban hành Pháp lệnh thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; Quốc hội thông qua Luật Thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2005 và năm 2013. 

Đây là những cơ sở pháp lý rất cần thiết cho việc thực hành tiết kiệm, chống lãng phí; góp phần quan trọng vào việc tạo chuyển biến và nâng cao nhận thức, hành động của các cấp, các ngành, các doanh nghiệp và nhân dân về vấn đề này. 

Theo đó, công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí được triển khai đồng bộ, đạt được những kết quả tích cực trong việc quản lý, sử dụng ngân sách nhà nước, quản lý nợ công, vốn đầu tư công, tài sản công, vốn nhà nước tại doanh nghiệp cũng như các quỹ tài chính nhà nước ngoài ngân sách...; quản lý, sử dụng tài nguyên; quản lý lao động, thời gian lao động và trong sản xuất, tiêu dùng của nhân dân...

Mặc dù vậy, công tác phòng, chống lãng phí hiện nay vẫn còn một số hạn chế, yếu kém. Tình trạng lãng phí trong một số lĩnh vực như đầu tư xây dựng cơ bản, quản lý và sử dụng đất đai, tài nguyên thiên nhiên,... chưa được khắc phục triệt để. 

Không ít bộ, ngành, địa phương chưa thực sự quyết liệt trong triển khai, thực hiện công tác này nên tình trạng lãng phí vẫn còn xảy ra ở một số nơi. 

Tình trạng khai thác tài nguyên, khoáng sản của một số doanh nghiệp tại nhiều địa phương còn sai phạm, dẫn đến lãng phí tài nguyên thiên nhiên, ảnh hưởng đến môi trường. Cải cách hành chính và sử dụng thời gian lao động của cán bộ, công chức còn nhiều hạn chế... 

Theo Tổng Bí thư Tô Lâm, lãng phí còn diễn ra khá phổ biến, dưới nhiều dạng thức khác nhau, đã và đang gây ra nhiều hệ lụy nghiêm trọng cho phát triển. Trong đó, gây suy giảm nguồn lực con người, nguồn lực tài chính, giảm hiệu quả sản xuất, tăng gánh nặng chi phí, gây cạn kiệt tài nguyên, gia tăng khoảng cách giàu nghèo. 

Hơn thế, lãng phí còn gây suy giảm lòng tin của người dân với Đảng, Nhà nước, tạo rào cản vô hình trong phát triển kinh tế - xã hội, bỏ lỡ thời cơ phát triển của đất nước...

Quyết liệt, đồng bộ trong chống lãng phí

Trong bài viết “Chống lãng phí”, Tổng Bí thư Tô Lâm cho rằng, để nắm bắt cơ hội, đẩy lùi thách thức, gia tăng mạnh mẽ nguồn lực chăm lo cho nhân dân, làm giàu cho đất nước trong giai đoạn cách mạng mới, xây dựng tương lai tốt đẹp, công tác phòng, chống lãng phí cần được triển khai quyết liệt, đồng bộ với những giải pháp hữu hiệu, tạo sự lan tỏa mạnh mẽ, trở thành tự nguyện, tự giác của mỗi cán bộ, đảng viên và người dân, văn hóa ứng xử trong thời đại mới.

Cụ thể, theo Tổng Bí thư, cần thống nhất nhận thức đấu tranh phòng, chống lãng phí là cuộc chiến chống “giặc nội xâm” đầy cam go, phức tạp; là một phần của cuộc đấu tranh giai cấp; có vị trí tương đương với phòng, chống tham nhũng, tiêu cực để xây dựng Đảng ta vững mạnh, “là đạo đức, là văn minh”. 

Tập trung tuyên truyền sâu rộng, nâng cao ý thức, trách nhiệm trong cán bộ, đảng viên và người lao động, trước hết là sự nêu gương của người đứng đầu tại từng cơ quan, tổ chức, cá nhân khu vực công, khu vực tư về ý nghĩa, tầm quan trọng và trách nhiệm thực hành tiết kiệm, chống lãng phí. 

Tiết kiệm, chống lãng phí phải được thể hiện rõ nét qua những cam kết, kế hoạch, có lãnh đạo, có chỉ tiêu cụ thể, tiến hành thường xuyên, triệt để. 

Xây dựng, triển khai thiết thực các cuộc vận động, phong trào thi đua về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí, tạo khí thế thi đua sôi nổi, rộng khắp trong toàn Đảng, toàn dân và toàn quân ta. 

Kịp thời biểu dương, khen thưởng, nhân rộng các điển hình tiên tiến trong thực hiện tốt công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí.

Bên cạnh đó, cần tập trung hoàn thiện và tổ chức triển khai có hiệu quả thể chế phòng, chống lãng phí; xử lý nghiêm các cá nhân, tập thể có hành vi, việc làm gây thất thoát, lãng phí tài sản công. 

Ban hành quy định của Đảng nhận diện cụ thể những biểu hiện lãng phí trong thực hiện nhiệm vụ của cán bộ, đảng viên; quy định vai trò, trách nhiệm của cấp ủy, tổ chức đảng, chính quyền, người đứng đầu cơ quan, tổ chức, đơn vị trong công tác phòng, chống lãng phí; xây dựng và tổ chức thực hiện Chiến lược quốc gia về phòng, chống lãng phí. 

Tiếp tục nghiên cứu, sửa đổi quy định của pháp luật về thực hành tiết kiệm, chống lãng phí theo hướng tạo cơ sở pháp lý đầy đủ, đồng bộ cho giám sát, kiểm tra, phát hiện, xử lý mạnh, có tính răn đe cao đối với các hành vi lãng phí; xây dựng cơ chế thực sự hữu hiệu cho giám sát, phát hiện lãng phí của Mặt trận Tổ quốc, các đoàn thể và nhân dân. 

Đẩy mạnh phát hiện, xử lý nghiêm minh các vụ vi phạm gây lãng phí lớn tài sản công theo tinh thần “xử lý một vụ cảnh tỉnh cả vùng, cả lĩnh vực”.

Tập trung giải quyết triệt để các nguyên nhân dẫn đến lãng phí tài sản công, tài nguyên thiên nhiên, nguồn lực chăm lo nhân dân và phát triển đất nước. 

Trọng tâm là: đổi mới mạnh mẽ công tác xây dựng, hoàn thiện và thực thi pháp luật, coi đây là yếu tố quan trọng để phòng, chống lãng phí. 

Cải cách triệt để, giảm tối đa thủ tục hành chính, chi phí tuân thủ của người dân, doanh nghiệp; chống bệnh quan liêu. 

Sử dụng tài nguyên, nhân lực, vật lực hiệu quả; tăng cường tính bền vững, tối ưu hóa quy trình làm việc; nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng. 

Giải quyết dứt điểm tồn tại kéo dài đối với các dự án quan trọng quốc gia, dự án trọng điểm, dự án hiệu quả thấp, gây thất thoát, lãng phí lớn; các ngân hàng thương mại yếu kém. 

Sớm hoàn thành cổ phần hóa, nâng cao hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nhà nước. 

Tổng kết, nhân rộng kinh nghiệm để rút ngắn thời gian thực hiện các công trình, dự án đầu tư công trọng điểm, quan trọng quốc gia, đường cao tốc, công trình trọng điểm, liên vùng, dự án có tác động lan tỏa. 

Tập trung xây dựng, tinh gọn bộ máy tổ chức Đảng, Quốc hội, Chính phủ, Mặt trận Tổ quốc, các tổ chức chính trị - xã hội để hoạt động hiệu lực, hiệu quả; xây dựng đội ngũ cán bộ, nhất là người đứng đầu các cấp đủ phẩm chất, năng lực, uy tín ngang tầm nhiệm vụ trong điều kiện mới. 

Có các giải pháp cụ thể tăng năng suất lao động, nâng cao giá trị lao động Việt Nam trong giai đoạn mới.

Xây dựng văn hóa phòng, chống lãng phí; đưa thực hành tiết kiệm, chống lãng phí trở thành “tự giác”, “tự nguyện”, “cơm ăn nước uống, áo mặc hằng ngày”.../.

Duy Anh - Thành Nam - Khôi Nguyên - Công Minh - Tiến Thắng (thực hiện)