Chợ phong lưu Khâu Vai (xã Khâu Vai, huyện Mèo Vạc, tỉnh Hà Giang) có từ năm 1919, họp duy nhất một lần trong năm vào ngày 27-3 âm lịch. Nguồn gốc của chợ phiên bắt đầu từ truyền thuyết về chàng Ba người dân tộc Nùng và nàng Út người dân tộc Giáy. Họ yêu nhau say đắm nhưng do không cùng dân tộc, tổ tiên hay phong tục tập quán, chàng lại là con nhà nghèo còn nàng là con gái tộc trưởng người Giáy; nên mối tình của 2 người bị ngăn cấm.

Họ đã đưa nhau lên hang trên núi Khâu Vai để trốn, sống qua ngày. Vậy nhưng ở dưới bản, họ tộc nhà cô Út vác cung mang nỏ sang mắng chửi nhà trai đã đem cô bỏ nhà đi. Nhà trai cũng mang gậy, mang dao ra “ứng xử” với nhà gái. 

Từ hang trên núi, 2 người thấy cảnh đau lòng như vậy đành chia tay, trở về làm tròn bổn phận với gia tộc. Trước khi chia tay, họ hẹn ngày 27-3 hằng năm sẽ lại đến Khau Vai hát cho nhau nghe, tâm sự về những chuyện xảy ra trong suốt một năm xa cách.

Ở bên nhau hết đêm, ngày hôm sau họ lại về với cuộc sống thường ngày. Ngày cuối đời họ lại đến đây, ôm chặt lấy nhau, cùng đi vào cõi vĩnh hằng. Đó cũng là ngày 27-3 âm lịch. Dân làng thương tiếc về mối lương duyên trắc trở này nên đã dựng lên 2 miếu thờ Ông, thờ Bà và lấy ngày này làm ngày họp chợ cho các đôi trai gái lỡ duyên.

Đây là địa điểm để những người có mối tình trắc trở, yêu thương nhau thực sự, nhưng vì một lý do nào đó không lấy được nhau, gặp gỡ để ôn lại những tình cảm xưa. Không chỉ là những chàng trai cô gái mới lớn tìm tình yêu cho mình, còn có nhiều đôi vợ chồng cùng nhau đến chợ. 

Đến nơi, vợ đi tìm bạn của vợ, chồng đi tìm bạn của chồng. Họ tôn trọng nhau, coi đó là sự linh thiêng, là bổn phận và trách nhiệm đối với đời sống tinh thần của nhau. Hết phiên chợ, họ lại quay về cuộc sống thường ngày, hẹn đến chợ năm sau lại tới./.